Kỷ niệm 100 năm kết thúc Thế chiến thứ nhất

Ngày 11-11, khoảng 70 nhà lãnh đạo trên thế giới đã có mặt tại khu vực Khải Hoàn Môn ở Paris của Pháp để tham dự lễ kỷ niệm 100 năm ngày kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất. Trong số các nhà lãnh đạo tham dự có Tổng thống Mỹ Donald Trump, Tổng thống Nga Vladimir Putin, Thủ tướng Đức Angela Merkel cùng hàng chục vị lãnh đạo các nước châu Âu, châu Phi, Trung Đông,...

Đây là sự kiện tâm điểm của thế giới nhằm tưởng niệm hơn 10 triệu binh lính thiệt mạng trong cuộc chiến tranh thế giới 1914-1918 cũng như kỷ niệm thời khắc Hiệp định đình chiến được ký kết ở Đông Bắc nước Pháp, và có hiệu lực từ 11 giờ 00 (giờ địa phương) ngày 11-11-1918. Khoảng 10.000 cảnh sát đã được huy động để đảm bảo an ninh cho sự kiện này.

Trước đó, lễ kỷ niệm 100 năm ngày kết thúc Chiến tranh Thế giới thứ nhất cũng đã diễn ra tại nhiều nơi trên thế giới trong đó có New Zealand, Australia, Ấn Độ, Hong Kong (Trung Quốc) và Myanmar. Lãnh đạo các nước đã gửi đi thông điệp của hòa bình và niềm hy vọng đối với thế giới trong thế kỷ mới. Phát biểu tại buổi lễ quốc gia ở thủ đô Canberra, Thủ tướng Australia Scott Morrison đã tôn vinh sự hy sinh của những người lính nhằm mang lại cuộc sống của người dân hôm nay và trong tương lai.

Cuộc chiến tàn khốc

Chiến tranh Thế giới thứ nhất, bắt nguồn từ mâu thuẫn lợi ích giữa các đế quốc lớn ở châu Âu, mở đầu ngày 28-7-1914, khi đế quốc Áo-Hung tuyên chiến với Serbia. Dù trên lý thuyết đây là cuộc cạnh tranh giữa hai khối quân sự kình địch gồm khối liên minh trung tâm Đức-Áo-Hung và khối Hiệp ước Anh-Pháp-Nga, với các đế quốc lớn như Anh, Đức, Pháp, Đức, Nga, đế chế Áo-Hung và Ottoman (tiền thân của nước Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay), song trên thực tế, gần 70 nước đã bị lôi kéo vào cuộc chiến dưới nhiều hình thức khác nhau, trong đó có Italy năm 1915 và Mỹ năm 1917. Tính tổng cộng có tới trên 800 triệu người, tức hơn một nửa dân số thời kỳ đó ở các nước được coi là tham chiến.

Từ 20 triệu người được các bên tham chiến huy động lúc chiến tranh bùng nổ, khi xung đột leo thang và lan rộng, con số đã tăng nhiều lần, lên tới 70 triệu người. Đông nhất là Đức, 13 triệu người, tiếp đó là Áo-Hung 9 triệu, bằng với số quân của Anh (bao gồm cả quân từ các thuộc địa, phần lớn là Ấn Độ). Với quy mô như vậy, đây là lần đầu tiên thế giới biết đến một kiểu chiến tranh tổng lực, diễn ra ác liệt trên bộ, trên không, trên biển. Cũng lần đầu tiên, vũ khí hóa học đã được sử dụng quy mô lớn khi lực lượng Đức dùng khí chlorine tấn công tại Bỉ năm 1915.

Mức độ tàn khốc của cuộc chiến kéo dài 52 tháng này còn được tính bằng hàng triệu người thiệt mạng, hàng triệu người bị thương, chưa nói tới hơn 3 triệu người bị chiến tranh làm cho góa bụa và 6 triệu người mồ côi, trên 10 triệu người phải tị nạn. Ít nhất 10 triệu binh lính tử trận, hơn 8 triệu dân thường thiệt mạng. Thậm chí, trong ngày cuối cùng của cuộc chiến, trước khi văn kiện đình chiến được ký trên một toa tàu hỏa vào lúc 5h10 phút ở một cánh rừng tại thành phố Compiègne (Com-pi-e-nhơ) của Pháp, con số người thiệt mạng, bị thương và mất tích được thống kê là 11 triệu người.

Sau gần 4 năm, Chiến tranh Thế giới thứ nhất kết thúc với thắng lợi thuộc về phe Anh-Pháp-Nga và đồng minh, song nó để lại hậu quả khủng khiếp và tang thương. Ngoài mất mát về người, các thành phố, làng mạc, đường sá, cầu cống, nhà máy... ở châu Âu đều bị phá hủy, thiệt hại vật chất lên tới 338 tỷ USD. Số tiền các nước tham chiến chi phí cho chiến tranh vào khoảng 85 tỷ USD.. Tương quan lực lượng giữa các cường quốc đã thay đổi rõ rệt, các nước tư bản ở châu Âu đều bị suy yếu, trong đó có hai nước tư bản lâu đời là Anh và Pháp. Đế quốc Đức và Áo-Hung bại trận. Hệ thống Hiệp ước Versailles và sau đó là Hệ thống Hiệp ước Washington ra đời với mục đích tổ chức lại thế giới thời hậu chiến sao cho phù hợp với tương quan lực lượng mới, song thực chất là các đế quốc phân chia lại thuộc địa, cũng như xác lập lại sự áp đặt, nô dịch đối với các dân tộc thuộc địa và phụ thuộc. Tuy nhiên, cuộc phân chia lại lợi ích và ảnh hưởng sau Chiến tranh Thế giới thứ nhất đã không hóa giải được những mâu thuẫn gốc rễ, mà còn làm cho những mâu thuẫn đó trở nên trầm trọng hơn. Đây cũng là một trong những nguyên nhân chính dẫn tới Chiến tranh Thế giới thứ Hai bùng nổ năm 1939.

Bài học rút ra

Đánh giá về cuộc chiến này, Tiến sĩ Khoa học lịch sử Nga Natalia Narochnitskaya cho rằng nguyên nhân gây ra Chiến tranh Thế giới thứ nhất bắt nguồn từ việc các đế quốc cạnh tranh với nhau để gây ảnh hưởng, để tranh giành thị trường và tiếp cận đường biển. Đây có thể coi là kết quả của sự phát triển kinh tế chính trị của chủ nghĩa tư bản thế giới từ cuối thế kỷ XIX và những năm đầu thế kỷ XX, lên giai đoạn đế quốc chủ nghĩa. Tham vọng tranh giành thị trường và thuộc địa giữa các nước đế quốc tất yếu dẫn đến chiến tranh để chia lại đất đai trên thế giới, đặc biệt tại các nước thuộc địa. Tham vọng quyền lực chiến lược, mâu thuẫn lợi ích càng khiến các bên bị kéo vào vòng chiến.

Trong một tuyên bố đưa ra ngày 10-11, Thủ tướng Đức Angela Merkel khẳng định sự kiện này không chỉ là để kỷ niệm mà còn phải là lời kêu gọi hành động. Trước đó, Thủ tướng Merkel đã đến thăm ngôi rừng ở Đông Bắc nước Pháp - nơi hiệp định đình chiến được ký kết, khép lại một trong những cuộc chiến quy mô nhất và tàn khốc nhất trong lịch sử nhân loại, cướp đi sinh mạng của hơn 18,6 triệu người và khiến khoảng 60 triệu người bị thương.

Trong khi đó, Tổng thống Nga Putin thì nói rằng cuộc chiến này là một bi kịch, nhắc nhở nhân loại về những hậu quả khi sự thù địch và lòng ích kỷ, cũng như tham vọng quá mức của những người đứng đầu nhà nước và giới thượng lưu chính trị được đặt cao hơn lương tri. Nhà lãnh đạo Nga lo ngại rằng nhân loại đã lãng quên bài học từ cuộc chiến tranh 100 năm trước, trong bối cảnh tình hình hiện tại trên thế giới đã và đang diễn biến hết sức phức tạp và tham vọng tranh giành địa chính trị trở nên quyết liệt hơn. Mâu thuẫn lợi ích vẫn là nguyên nhân của căng thẳng và đụng độ, chủ nghĩa bá quyền và tư duy nước lớn, phớt lờ lợi ích của các nước khác, vẫn tồn tại, xung đột vũ trang vẫn là câu chuyện thường nhật, bom đạn vẫn rơi và máu vẫn đổ ở nhiều khu vực chiến sự, thậm chí thế giới đôi lúc đã trong tình trạng "bên bờ vực chiến tranh". Những vấn đề dân tộc cực đoan, khác biệt tôn giáo... đang trở thành "quân bài" để kích động xung đột, mâu thuẫn, mà trong một thế giới hiện đại, công nghệ phát triển như hiện nay, đây hoàn toàn có thể là mầm mồng cho một cuộc chiến tranh toàn cầu với sức hủy diệt tàn khốc. "Bóng ma" Chiến tranh Thế giới thứ nhất có thể lùi xa từ 100 năm trước, song bài học xương máu của nó thì còn nguyên giá trị.

Dựng xây hy vọng

Trong bài phát biểu kéo dài 20 phút trước các nhà lãnh đạo thế giới tại lễ kỷ niệm 100 năm kết thúc Thế chiến thứ nhất, Tổng thống Macron đã nhắc lại sự hy sinh của 10 triệu người lính, hàng triệu phụ nữ bị góa chồng và trẻ em bị mồ côi. Theo ông, bài học của cuộc chiến này không thể trở thành sự "oán giận" lẫn nhau cũng như không thể bị lãng quên. Ông kêu gọi các nhà lãnh đạo thế giới "cùng nhau dựng xây hy vọng hơn là đùa giỡn với nỗi sợ hãi của nhau". Tổng thống Pháp nêu rõ: "Cùng nhau, chúng ta có thể ngăn chặn các mối đe dọa: bóng ma của sự ấm lên toàn cầu cũng như sự tàn phá môi trường, nạn đói nghèo, bệnh tật, sự bất bình đẳng và thiếu tri thức".

Bên cạnh đó, Tổng thống Macron cũng kêu gọi các nhà lãnh đạo không quên cuộc chiến dù cách đây 100 năm song vết sẹo của nó vẫn còn lưu lại hiện nay.

Trước lễ kỷ niệm, Tổng thống Macron đã dành 1 tuần tham quan các thị trấn và các khu vực từng là nơi diễn ra các trận chiến ở miền Bắc nước Pháp. Trong chuyến đi này, ông cảnh báo sự nguy hiểm của việc chủ nghĩa dân túy trỗi dậy ở châu Âu, coi đây là mối đe dọa đối với khu vực.

Theo kế hoạch, sau khi tham dự buổi lễ kỷ niệm, các nhà lãnh đạo thế giới tham dự Diễn đàn Hòa bình Paris do Tổng thống Pháp chủ trì nhằm tìm kiếm cách tiếp cận đa phương đối với an ninh và quản trị nhằm tránh phạm phải những sai lầm đã dẫn đến cuộc Chiến tranh Thế giới thứ nhất./.

Theo Bùi Tuấn/tapchicongsan.org.vn