Thiếu dừa nguyên liệu, nhiều nhà máy ở ĐBSCL hoạt động cầm chừng

Chưa bao giờ giá dừa nguyên liệu ở đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) lên cơn sốt như hiện nay với khoảng 210.000-230.000 đồng/chục (12 trái). Giá dừa tăng giúp nông dân lời nhiều, nhưng nghịch lý là hàng loạt nhà máy chế biến dừa xuất khẩu ở Bến Tre, Trà Vinh… rơi vào cảnh thiếu hụt nguyên liệu, buộc phải giảm mạnh công suất hoặc chạy cầm chừng. Chúng tôi có cuộc trao đổi với ông Cao Bá Đăng Khoa, Phó Chủ tịch, kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Dừa Việt Nam, xung quanh vấn đề này.

Thương lái thu mua dừa ở Bến Tre phục vụ chế biến, xuất khẩu.

Thưa ông, đâu là nguyên nhân đẩy giá dừa nguyên liệu liên tục tăng cao trong thời gian gần đây, khiến nhiều nhà máy rơi vào cảnh thiếu dừa để chế biến, xuất khẩu ?

- Đúng là giá dừa đang tăng rất cao ở khu vực ĐBSCL và các nơi khác; ngoài ra tại các nước trồng dừa nhiều ở châu Á thì giá dừa cũng dao động mức cao nhất trong nhiều năm qua. Nguyên nhân do năm nay thời tiết không thuận lợi, dừa bị mất mùa ở nhiều quốc gia. Còn tại Việt Nam thì năng suất dừa vụ này cũng không cao do tác động hạn mặn trước đây, biến đổi khí hậu làm ảnh hưởng; mặt khác hiện đang vào mùa nghịch (vụ treo) nên sản lượng dừa không nhiều. Trong khi đó, nhu cầu tiêu thụ dừa tươi và các sản phẩm chế biến từ dừa trên thế giới tăng cao, dẫn đến “cung không đủ cầu” đẩy giá dừa tăng liên tục.

Điều nghịch lý hiện nay là giá dừa ở mức cao nhưng hàng loạt nhà máy chế biến các sản phẩm từ dừa phục vụ xuất khẩu đang khốn đốn bởi tình trạng thiếu dừa; trong khi số lượng lớn dừa nguyên liệu được xuất khẩu thô ra nước ngoài?

Đây là vấn đề khá nan giải hiện nay mà ngành dừa đang đối mặt. Theo thông tin từ Hiệp hội Dừa tỉnh Bến Tre thì hiện có khoảng 40-50% sản lượng dừa của địa phương được xuất khẩu dạng thô ra nước ngoài (nhiều nhất là Trung Quốc), từ đó khiến hàng loạt nhà máy chế biến dừa phải giảm công suất hoạt động, thậm chí chạy cầm chừng do thiếu trầm trọng nguyên liệu.

Hiện nay, một số quốc gia trên thế giới đang thực hành chính sách cấm xuất khẩu dừa nguyên liệu nhằm ưu tiên cho doanh nghiệp trong nước sản xuất ổn định như Philippines, Malaysia. Bên cạnh đó, Indonesia là quốc gia có vùng nguyên liệu dừa lớn nhất thế giới. Thời gian qua, nhiều doanh nghiệp ở ĐBSCL nhập khẩu dừa nguyên liệu từ Indoneisa để sản xuất dù chịu thiệt thòi với các khoản chi phí vận chuyển. Phía Chính phủ Indonesia đang nghiên cứu áp thuế 80% với dừa nguyên liệu xuất khẩu nhằm ưu tiên nguyên liệu cho các nhà máy trong nước và chỉ khuyến khích xuất khẩu dừa tươi. Tại một số hội nghị quốc tế, Chính phủ Indonesia đã nêu định hướng trong thời gian tới sẽ cấm xuất khẩu dừa nguyên liệu hoàn toàn. Vì vậy, nhiều doanh nghiệp sản xuất sản phẩm dừa chế biến sâu đang nhập khẩu nguyên liệu từ Indonesia như Ấn Độ, Israel, Pakistan… đang so sánh lợi thế lâu dài về giá dừa nguyên liệu giữa Indonesia và Việt Nam, nhằm chuyển sang nhập khẩu dừa nguyên liệu của Việt Nam. Ngoài ra, những năm gần đây ngành nông nghiệp Thái Lan đang chuyển dần sang trồng dừa tươi với đặc điểm nhanh thu hoạch, ít tốn chi phí đầu tư… Từ đó khiến các nhà máy tại Thái Lan trở nên khan hiếm dừa nguyên liệu chế biến và họ chuyển sang nhập khẩu dừa nguyên liệu của Việt Nam. Những yếu tố trên cho thấy nguồn nguyên liệu dừa của Việt Nam ngày càng bị “chảy máu” ra nước ngoài khá lớn, làm cho các nhà máy trong nước không đủ dừa chế biến sâu, ảnh hưởng các hợp đồng xuất khẩu và tạo việc làm cho nhiều công nhân ở các nhà máy.

Cần thấy rằng, năm 2023, trái dừa tươi Việt Nam được xuất khẩu vào thị trường Mỹ và năm 2024 Trung Quốc chấp thuận cho dừa tươi Việt Nam được xuất khẩu chính ngạch vào thị trường này đã tạo nên làn sóng đầu tư lớn từ các doanh nghiệp Trung Quốc, Ấn Độ, SriLanka, Israel… Trong đó, phải kể đến các doanh nghiệp đầu tư chế biến sâu các sản phẩm từ dừa với giá trị cao, đáp ứng nhu cầu khách hàng từ nhiều thị trường khó tính như Mỹ, châu Âu, Trung Đông… Hiệp hội Dừa Việt Nam đã xây dựng kế hoạch trung và dài hạn khuyến khích doanh nghiệp đầu tư các vùng nguyên liệu đạt chuẩn quốc tế, bền vững về tuần hoàn, giá trị cao…

Vì vậy, để đảm bảo nguồn nguyên liệu dừa phục vụ chế biến sâu ở các nhà máy trong nước nhằm nâng cao giá trị, Hiệp hội Dừa Việt Nam đang xây dựng phương án trình lên cấp thẩm quyền xem xét áp thuế khoảng 5% đối với xuất khẩu dừa thô. Cụ thể, Hiệp hội Dừa Việt Nam dự kiến đề xuất với Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài chính… xem xét áp thuế dừa nguyên liệu xuất khẩu dạng thô chưa qua chế biến như, dừa đã qua công đoạn làm khô (mã hàng 0801.11.00) mức thuế 5%; dừa còn nguyên sọ (mã hàng 0801.12.00) mức thuế 5%.

Tuy nhiên, có ý kiến lo ngại nếu áp thuế xuất khẩu dừa thô thì nguy cơ dẫn đến dừa trong nước sẽ rớt giá gây ảnh hưởng đến nông dân trồng dừa?

Chúng tôi đã có suy tính việc này. Thời gian qua, Hiệp hội Dừa Việt Nam đã tham gia nhiều diễn đàn, hội thảo và lắng nghe ý kiến các chuyên gia, doanh nghiệp sản xuất các sản phẩm chế biến sâu từ dừa. Trước đây vào khoảng năm 2011, chúng ta có áp thuế xuất khẩu trái dừa 3% và sau đó giá dừa trong nước sụt giảm sâu, bởi thời điểm đó Việt Nam chỉ có 13 doanh nghiệp, 5 nhà máy sản xuất sản phẩm từ dừa xuất khẩu nên tiêu thụ sản lượng dừa còn hạn chế. Trong khi hiện nay, chúng ta có hàng trăm doanh nghiệp và cơ sở chế biến, kinh doanh dừa các loại; trong đó có khoảng 45 nhà máy chế biến sâu, với hơn 200 sản phẩm dừa phục vụ tiêu thụ trong nước và xuất khẩu như, cơm dừa nạo sấy, sữa dừa, nước dừa đóng hộp, kẹo dừa, thạch dừa, than hoạt tính, chỉ xơ dừa, dầu dừa… được xuất sang 90 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Với năng lực như vậy về cơ bản sẽ tiêu thụ dừa cho nông dân ĐBSCL ổn định.

Quan điểm áp thuế xuất khẩu đối với dừa nguyên liệu 5%, nhằm ổn định nguồn nguyên liệu cho doanh nghiệp trong nước an tâm sản xuất, hạn chế xuất khẩu nguyên liệu thô, giá trị thấp. Riêng dừa tươi vẫn khuyến khích xuất khẩu và giữ mức thuế 0%.

Ngoài ra, hiệp hội cũng đã khảo sát về chi phí cho trái dừa nguyên liệu bao gồm cây giống, đất, công chăm sóc… là khoảng 3.200 đồng/trái. Từ đầu năm 2025 đến nay, giá dừa nguyên liệu tăng 150% so với giá trung bình trong 3 năm vừa qua. Cụ thể, giá thu mua dừa tại vườn trong quý I/2025 là 13.500 đồng/trái, trừ đi giá vốn là 3.200 đồng/trái thì bà con thu lãi rất lớn. Hiệp hội đề xuất thuế xuất khẩu dừa thô 5% cũng nhằm tạo nguồn thu cho ngân sách và kéo giá dừa trở về mức 8.000-10.000 đồng/trái, thì cây dừa vẫn thể hiện khả năng mang lại lợi ích đáng kể, siêu lợi nhuận cho nông dân.

Xin cảm ơn ông !

HƯNG TÂN thực hiện