Tiến sĩ Vũ Thành Tự Anh: Tăng đầu tư công để đảo ngược vòng xoáy đi xuống của ĐBSCL

Kết nối vùng lỏng lẻo và đầu tư công chưa tương xứng là hai trong số nhiều nguyên nhân khiến ĐBSCL kém hấp dẫn nhà đầu tư và rơi vào vòng xoáy đi xuống. Trước thực tế này, chia sẻ với phóng viên Báo Hậu Giang, Tiến sĩ Vũ Thành Tự Anh (ảnh), Giảng viên cao cấp, Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright, Đại học Fulbright Việt Nam, đã có những phân tích cũng như đề xuất để vực dậy kinh tế cho ĐBSCL trong thời gian tới.

Ông đánh giá như thế nào về mối liên kết của các địa phương tại ĐBSCL hiện nay ?

- Liên kết nội vùng giữa các địa phương ở ĐBSCL cũng là liên kết giữa ĐBSCL với Đông Nam bộ và phần còn lại của Việt Nam là yếu. Đây là một trong những điều mà chúng tôi suy nghĩ và thấy rằng nguyên nhân của nó nằm ở 3 việc.

Thứ nhất là cơ sở hạ tầng của ĐBSCL thiếu tính kết nối. Chính cơ sở hạ tầng này làm cho dòng lưu chuyển hàng hóa, dòng lưu chuyển dịch vụ và con người bị hạn chế. Nguyên nhân thứ hai là thiếu sự đồng bộ trong tư duy phát triển hướng về mục tiêu chung của đồng bằng. Chẳng hạn như các địa phương mặc dù có các quy hoạch chung của đồng bằng cũng như có các quyết nghị của hội đồng vùng nhưng về cơ bản vẫn là các tĩnh mạnh ai theo định hướng riêng của mình. Bởi vậy, tính gắn kết rất là thấp.

Thứ ba, do khuyến khích của chính quyền trung ương cũng như cách đánh giá cán bộ. Hiện nay, trong tất cả các đánh giá của chúng ta không có đánh giá nào có liên quan đến việc đóng góp của địa phương cho vùng. Tất cả các chỉ tiêu GDP tăng trưởng, xóa đói giảm nghèo, thu hút đầu tư ngân sách,… đều là các chỉ tiêu của địa phương, không phải là các chỉ tiêu có tính vùng. Với hệ thống khuyến khích như vậy thì các địa phương thường sẽ lo cho địa phương mình mà quên mất tương lai chung cũng như bài toán chung của vùng.

Như ông vừa chia sẻ thì mối liên kết giữa các địa phương trong vùng còn yếu. Trước thực tế này, ông có khuyến nghị gì dành cho các địa phương ?

- Thứ nhất là phải nhanh chóng hoàn thiện hệ thống cơ sở hạ tầng kết nối nội vùng cũng như giữa vùng ĐBSCL với vùng kinh tế năng động nhất cả nước đó là Đông Nam bộ. Với kế hoạch hiện nay thì đến tháng 6-2026, hy vọng là 2 trục chính kết nối trục ngang và trục dọc ở ĐBSCL về cao tốc sẽ được hoàn thiện. Tôi tin đây sẽ là một bước tiến quan trọng để kết nối và từ đó tăng năng lực sản xuất cũng như thu hút đầu tư của ĐBSCL.

Thứ hai, bản thân các tỉnh ĐBSCL phải nhìn thấy “muốn đi nhanh thì đi một mình nhưng muốn đi xa và đi bền vững thì phải đi cùng nhau”. Vì vậy, cần có sự cộng hưởng, hợp tác để cùng nhìn về chiến lược chung của đồng bằng, từ đó phối hợp các kế hoạch hành động của các địa phương. Cùng với việc sáp nhập một số địa phương thì tôi tin là bài toán phân tán, phân mảnh này sẽ được hạn chế đáng kể.

Bước thứ ba là từ góc độ chính quyền trung ương, tôi tin là bên cạnh các thước đo bình thường từ các lãnh đạo địa phương như là tăng trưởng GDP, đầu tư, ngân sách, xóa đói giảm nghèo, xuất nhập khẩu,… thì nên có những chỉ tiêu để đảm bảo và khuyến khích các địa phương hợp tác với nhau. Còn nếu cứ đánh giá từng địa phương riêng lẻ thì chẳng có động cơ các tỉnh hợp tác với nhau. Tôi nghĩ đây là 3 điều quan trọng mà từ góc độ trung ương cũng như từ góc độ các địa phương nên thực hiện trong giai đoạn tới.

Cao tốc giúp hoàn thiện hệ thống cơ sở hạ tầng kết nối nội vùng, liên vùng.

Bên cạnh vấn đề liên kết vùng thì hiện đầu tư vào ĐBSCL được đánh giá còn yếu hơn các vùng khác. Theo ông thì làm gì để cải thiện tình trạng này ?

- Một thực tế là tính trên bình quân đầu người, đầu tư của ĐBSCL đứng thứ ba về vốn ODA, đứng thứ tư về đầu tư công, đứng thứ năm về đầu tư FDI và đứng thứ sáu về đầu tư tư nhân. Trong khi đó, đầu tư tư nhân và đầu tư FDI là 2 trụ cột và động lực tăng trưởng quan trọng nhất của đồng bằng. Đây là vấn đề, điểm nghẽn phát triển và là căn nguyên của vòng xoáy đi xuống của ĐBSCL. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để đảo ngược cái vòng xoáy này? Theo tôi, cách quan trọng nhất là phải phá vỡ các mắc xích của vòng xoáy đó.

Mắc xích trong tổng đầu tư công xích có thể phá vỡ ngay lập tức và có thể nằm trong tầm kiểm soát của chính sách đó là đầu tư công. Như tôi vừa nói là đầu tư công của ĐBSCL đến thời điểm này chỉ chiếm khoảng 12% trong tổng đầu tư công của Nhà nước. Đây là tỷ lệ rất thấp đối với vùng có tỷ lệ dân số khoảng 17-18% và đóng góp rất nhiều cho xuất khẩu và sản xuất nông nghiệp cũng như bảo đảm an ninh lương thực của cả nước. Vì vậy, cần phải có một tỷ trọng đầu tư phù hợp hơn, tương xứng với tiềm năng, vai trò, vị trí và đóng góp của đồng bằng cho cả nước. Đấy là bước đầu tiên.

Thứ hai, khi có mức độ đầu tư công lớn hơn thì phải xác định ưu tiên cho đúng. Ưu tiên ở đây là ưu tiên cho các lĩnh vực đầu tư mang lại hiệu quả lan tỏa cao. Ví dụ như cơ sở hạ tầng giao thông, cơ sở hạ tầng viễn thông là nền tảng cho nền kinh tế sắp tới, nền kinh tế trong tương lai vì chuyển đổi số, công nghệ số của ĐBSCL. Ưu tiên cho những lĩnh vực đặc thù của đồng bằng. Ví dụ như về nông nghiệp công nghệ cao, giống cây trồng, giống vật nuôi, các trung tâm chế biến, logistics và làm hậu cần cho nông sản. Những cái đó, một mặt sẽ giúp cho ĐBSCL đa dạng hóa được hoạt động kinh tế. Mặt khác, giúp cho ĐBSCL có thể có được cái nền tảng, từ đó tăng năng suất và có được sự kết nối tốt hơn với bản thân hệ thống chuỗi giá trị, cũng như kết nối trong nền kinh tế nội vùng và với thế giới. Tôi nghĩ đấy là những việc từ góc độ chính quyền trung ương có thể làm.

Với chính quyền địa phương thì việc đầu tiên, hiển nhiên nhất đó là cải thiện môi trường kinh doanh, đó là nằm hoàn toàn trong thẩm quyền, khả năng. Nếu như chúng ta đã nghèo, ít vốn mà môi trường kinh doanh không tốt hơn các tỉnh khác thì nhà đầu tư sẽ không đến ĐBSCL. Đấy là logic rất hiển nhiên. Vì vậy, quan trọng nhất vẫn là cải thiện khả năng tiếp cận. Ví dụ như tiếp cận về đất đai, giảm bớt các chi phí tuân thủ pháp luật, giảm bớt các rào cản hành chính…

Một điều quan trọng mà tôi nghĩ ít khi được đề cập nhưng rất đặc thù của đồng bằng là bản thân sản phẩm tín dụng của đồng bằng, chẳng hạn về tiếp cận vốn nó cũng phải khác với tín dụng của các nơi khác. Bởi vì sản xuất nông nghiệp có chu kỳ riêng, rủi ro riêng, đặc thù riêng. Vì vậy, cần có các sản phẩm tín dụng cũng như bảo hiểm nông nghiệp có tính đặc thù, phù hợp với ĐBSCL chứ không thể áp dụng một cách chung chung như đồng bằng sông Hồng hay Đông Nam bộ được. Điều đó cho thấy cần phải có một sự phối hợp giữa Nhà nước và các tổ chức tài chính, ngân hàng, tín dụng để từ đó thiết kế một sản phẩm phù hợp.

Cuối cùng là vai trò của doanh nghiệp, các hiệp hội doanh nghiệp rất là quan trọng. Doanh nghiệp tự tin là trong vòng 5-10 năm tới không ai có thể thay thế được doanh nghiệp. Không ai có thể thay thế được đầu tư tư nhân trở thành động lực tăng trưởng quan trọng nhất của vùng ĐBSCL. Và chỉ khi nào chúng ta huy động được sự sáng tạo đấy, tạo ra được hệ sinh thái khởi nghiệp, tạo ra được môi trường kinh doanh làm cho các doanh nghiệp cảm thấy hấp dẫn và không bị làm phiền. Làm thế nào để các hộ kinh doanh cá thể có thể chỉ ra 43% kinh tế của ĐBSCL là kinh tế hộ trở thành doanh nghiệp thật sự đóng góp cho nền kinh tế. Và từ đó tăng quy mô, tăng năng suất và kết nối với nền kinh tế trong nội địa cũng như là quốc tế. Lúc đó, ĐBSCL sẽ có tương lai phát triển nhanh, bền vững.

Xin cảm ơn ông !

MỘNG TOÀN thực hiện