Hướng dẫn giải quyết vướng mắc trong hưởng bảo hiểm xã hội một lần

Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam vừa có Công văn số 502/BHXH-CSXH ngày 27/2/2023 gửi Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội về vướng mắc trong giải quyết hưởng BHXH một lần.

Người lao động được ngành chức năng hướng dẫn nhận BHXH một lần.

Theo BHXH Việt Nam, trong quá trình tổ chức thực hiện chính sách BHXH một lần đối với người lao động (NLĐ) theo quy định tại Nghị quyết số 93/2015/QH13 của Quốc hội (Nghị quyết số 93), ngành đã gặp một số bất cập, vướng mắc trong quá trình thực hiện. Cụ thể, tại khoản 1 Điều 1 Nghị quyết số 93 quy định: “NLĐ được bảo lưu thời gian đóng BHXH để đủ điều kiện hưởng lương hưu nhằm bảo đảm cuộc sống khi hết tuổi lao động theo quy định của Luật BHXH năm 2014. Trường hợp NLĐ tham gia BHXH bắt buộc sau một năm nghỉ việc, người tham gia BHXH tự nguyện sau một năm không tiếp tục đóng BHXH mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH khi có yêu cầu thì được nhận BHXH một lần”. Thế nhưng, trong quá trình thực hiện đã phát sinh những trường hợp giải quyết hưởng BHXH một lần bị cơ quan kiểm toán coi là vi phạm điều kiện sau một năm nghỉ việc không tiếp tục đóng BHXH.

Nguyên nhân chính là do phát sinh tăng thu BHXH sau khi đã giải quyết hưởng BHXH một lần với một số tình huống như: Theo quy định tại tiết a khoản 1 Điều 99 Luật BHXH năm 2014 thì việc giải quyết đăng ký tham gia BHXH lần đầu như sau: Trong thời hạn 30 ngày kể từ ngày giao kết hợp đồng lao động (HĐLĐ), hợp đồng làm việc hoặc tuyển dụng, người sử dụng lao động nộp hồ sơ quy định cho cơ quan BHXH. Như vậy, trường hợp NLĐ tiếp tục đi làm ở đơn vị mới nhưng chưa báo tăng, sau khi giải quyết hưởng BHXH một lần thì đơn vị mới báo tăng (trong thời hạn 30 ngày) và truy đóng BHXH. Trường hợp đã được giải quyết hưởng BHXH một lần, sau đó bị thanh tra, kiểm tra buộc phải truy đóng BHXH cho thời gian trước khi hưởng BHXH một lần. Theo quy định tại khoản 1 Điều 27 Bộ luật Lao động năm 2019 về kết thúc thời gian thử việc như sau: Trường hợp thử việc đạt yêu cầu thì người sử dụng lao động tiếp tục thực hiện HĐLĐ đã giao kết đối với trường hợp thỏa thuận thử việc trong HĐLĐ hoặc phải giao kết HĐLĐ đối với trường hợp giao kết hợp đồng thử việc. Trường hợp thử việc không đạt yêu cầu thì chấm dứt HĐLĐ đã giao kết hoặc hợp đồng thử việc.

Như vậy, một số trường hợp bản thân NLĐ không xác định được có vi phạm điều kiện hưởng hay không do NLĐ sau khi nghỉ việc tiếp tục đi làm và giao kết HĐLĐ có nội dung thử việc chưa phải đóng BHXH, khi đủ điều kiện đã được giải quyết hưởng BHXH một lần cho thời gian đóng BHXH trước đó. Tuy nhiên, trong trường hợp thử việc đạt yêu cầu người sử dụng lao động tiếp tục thực hiện HĐLĐ đã giao kết với NLĐ và phát sinh truy đóng BHXH từ lúc NLĐ giao kết HĐLĐ thử việc (trước khi hưởng BHXH một lần).

Các trường hợp trên là nguyên nhân bất khả kháng đối với cơ quan BHXH vì tại thời điểm cơ quan BHXH giải quyết BHXH một lần thì NLĐ đã đủ điều kiện sau một năm nghỉ việc không tham gia BHXH. Tuy nhiên, sau đó, cơ quan BHXH nhận được đề nghị truy thu (truy đóng) BHXH cho NLĐ (đã được giải quyết BHXH một lần) cho khoảng thời gian trong thời gian 1 năm không tham gia BHXH và cơ quan BHXH cũng đã thực hiện truy thu BHXH theo đúng quy định. Dẫn đến, khi cơ quan kiểm toán, thanh tra rà soát dữ liệu giải quyết chế độ BHXH thì yêu cầu cơ quan BHXH thu hồi lại số tiền đã giải quyết hưởng BHXH một lần của NLĐ vì cho rằng NLĐ nghỉ việc chưa đủ thời gian 1 năm đã giải quyết BHXH một lần. Đối với trường hợp này, hiện nay cơ quan BHXH phải ra quyết định hủy quyết định hưởng BHXH một lần, thu hồi số tiền đã chi trả để bảo lưu thời gian đóng BHXH và gộp quá trình đóng trên sổ BHXH.

Cũng theo BHXH Việt Nam, trên thực tế vấn đề vướng mắc này cần được phân tích toàn diện theo các khía cạnh như sau: Về việc giải quyết hưởng BHXH một lần thì tại thời điểm giải quyết, cơ quan BHXH căn cứ trên các thông tin, giấy tờ hiện có bao gồm đơn đề nghị có cam kết của NLĐ, đối chiếu với dữ liệu đóng BHXH để xác định hiện đang không tham gia, để giải quyết và đã giải quyết đúng quy định của pháp luật; về việc truy thu BHXH thì sau khi đã giải quyết BHXH một lần đúng quy định tại thời điểm NLĐ nộp hồ sơ, cơ quan BHXH nhận được yêu cầu truy thu BHXH từ người sử dụng lao động hoặc cơ quan thanh kiểm toán cho thời gian trước khi giải quyết và cơ quan BHXH cũng phải thực hiện theo quy định; về việc thu hồi số tiền BHXH một lần đối với các trường hợp này gặp rất nhiều khó khăn và làm phát sinh khối lượng công việc lớn cho cơ quan BHXH, trong nhiều trường hợp việc thu hồi là không khả thi do đối tượng hưởng BHXH một lần chủ yếu là lao động phổ thông thu nhập không ổn định nên đã sử dụng hết số tiền BHXH một lần, không còn khả năng hoàn trả; NLĐ thường xuyên thay đổi nơi làm việc, thay đổi nơi ở, không có địa chỉ rõ ràng, thay đổi số điện thoại hoặc đi làm việc ở tỉnh khác không liên lạc được; nhiều trường hợp NLĐ không hợp tác với cơ quan BHXH vì cho rằng việc có tham gia đóng BHXH và hưởng BHXH một lần là quyền lợi được hưởng, không đồng ý thu hồi.

Trước những vướng mắc này, BHXH Việt Nam đề nghị Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội hướng dẫn không coi là vi phạm điều kiện sau một năm không tiếp tục đóng BHXH đối với các trường hợp tại thời điểm giải quyết hưởng BHXH một lần NLĐ đã đủ một năm không tiếp tục đóng BHXH nhưng sau đó phát sinh tăng thu BHXH trong khoảng thời gian một năm bảo lưu thời gian đóng nêu trên.

Theo BẢO HIỂM XÃ HỘI VIỆT NAM