Sự hình thành và phát triển tây y tại Vị Thanh - Hỏa Lựu

Trước năm 1945, vùng Hỏa Lựu - Vị Thanh chỉ ở cấp làng, chưa có cơ quan y tế, người khá giả bệnh nặng muốn trị theo tây y phải qua Giồng Riềng, lên Rạch Giá, hay Cần Thơ. 

Ty Y tế Cần Thơ xưa phục vụ khám, chữa bệnh cho người dân.

Thời Pháp thống trị các trung tâm quận Giồng Riềng, Gò Quao, Long Mỹ... Về y tế nhà nước, mới có phòng cấp thuốc, có giường lưu bệnh do một y tá (Infimier) phụ trách. Bên cạnh, có nhà bảo sanh, vài giường bệnh, có nữ hộ sinh phụ trách. Đó là hoạt động chữa bệnh theo tây y, do chính quyền Pháp tổ chức. Tuy vậy, người dân chưa quen thuốc tây, có tâm lý ngại (sợ) chích thuốc, nên số người đến trị bệnh và sinh đẻ không đáng kể. Các phương pháp chữa bệnh bằng đông y và dân gian vẫn phổ biến, thành tập quán quen thuộc đối với người Hỏa Lựu - Vị Thanh.

Cách mạng tháng Tám thành công, vài năm sau khu vực Giồng Riềng, Gò Quao, Long Mỹ (bao gồm Hỏa Lựu, Vị Thanh) thành vùng giải phóng. Chính quyền cách mạng tỉnh Cần Thơ, Rạch Giá bắt đầu tổ chức hoạt động cứu thương (băng bó thuốc) cho chiến sĩ, người dân bị bom, đạn, tai nạn chiến tranh. Nếu thương tật quá nặng cũng phải chuyển ra thành điều trị, theo cách hợp pháp.

Từ năm 1947-1952, chính quyền cách mạng thành lập Ban Y tế tỉnh, Quân y xá và các chi đội y tế, từng đứng chân ở các xã Vĩnh Viễn, chợ Cái Nhum (Vị Thanh). Trước đình chiến 1954, quận Long Mỹ tổ chức một lớp y tế cho 40 học viên, trong 2 năm (1952-1954) do bác sĩ Lê Văn Tư phụ trách giảng dạy. Quận Giồng Riềng có trạm dân y, nhưng chỉ lo được cứu thương.

 Năm 1948, Dân y xá tỉnh Cần Thơ dời từ kinh xáng Thị Đội về đóng tại kinh Mười Bốn Ngàn. Năm 1951, Ty Y tế Cần Thơ dời về gần cầu Nàng Mau, một nhà hộ sinh được xây dựng tại xã Xà Phiên (Long Mỹ). Do đó, người dân Vị Thanh, Hỏa Lựu có điều kiện đến với cơ quan y tế cách mạng (tây y). Không chỉ hoàn toàn dùng phương pháp tây y, cơ quan y tế cách mạng còn biết kết hợp y học cổ truyền trong điều trị bệnh, đặc biệt là phương pháp châm cứu. Chính quyền cách mạng còn tuyên truyền vận động nhân dân phòng bệnh như: Uống nước chín, ăn đũa hai đầu, không quăng xác súc vật xuống sông, đi tiêu dưới sông,...

Đầu thời kỳ chống Mỹ, địch tái chiếm đóng đồn tại Hỏa Lựu, Vị Thanh, rồi xây dựng khu trù mật, thành lập quận Đức Long, tỉnh Chương Thiện. Từ thời điểm này, y tế cách mạng ở Hỏa Lựu, Vị Thanh gần như ngưng hoạt động, chỉ còn các trạm quân y, dân y lưu động phục vụ các đơn vị bộ đội và bà con bám trụ. Tháng 4-1975, Ban Dân y được tỉnh Cần Thơ tăng cường cho dân y thị xã Vị Thanh một y sĩ ngoại khoa. Sau đó, thành lập một đội phẫu thuật phục vụ cuộc tổng tấn công giải phóng thị xã, tiếp quản Bệnh viện Vị Thanh, Chương Thiện.

Trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, trên địa bàn tỉnh lỵ Vị Thanh, Chương Thiện, việc đầu tư xây dựng cơ sở, tổ chức hoạt động y tế của chính quyền Việt Nam cộng hòa sở tại khá bài bản, qua các mô hình: Y tế trong khu trù mật, Y tế quân - dân y cấp tỉnh và mạng lưới y tế tư nhân. Xem lại bước tiến hành lập Khu trù mật Vị Thanh - Hỏa Lựu, năm 1960 cho thấy 1 bệnh xá 10 giường bệnh và nhà bảo sanh 10 giường sản phụ được xây dựng khang trang, tại xã lỵ Vị Thanh - phía xã lỵ Hỏa Lựu cũng cất 1 bệnh xá 4 giường, cho bệnh nhân và nhà bảo sanh 4 giường cho sản phụ.

Đây là buổi đầu người dân Vị Thanh - Hỏa Lựu tiếp cận với hoạt động y tế (tây y) khá chính quy, mới mẻ. Cách thức khám bệnh bằng y cụ, việc tiêm, chích thuốc quen dần với người dân ở đây. Từ năm 1960, khi quận Đức Long, rồi tỉnh Chương Thiện thành lập, các hoạt động y tế công cộng tiếp tục được đầu tư xứng tầm cấp tỉnh. Chính quyền Việt Nam Cộng hòa thành lập 1 bệnh viện bán quân sự, có 400 giường bệnh. Trong đó, 240 giường dành cho phục vụ quân đội và 160 giường bệnh để điều trị cho dân. Lúc này, chợ Vị Thanh đã có một số tiệm thuốc tây ra đời, nổi tiếng là nhà thuốc Nữ Dân. Đồng thời, mạng lưới bác sĩ tư, y tá tư cũng đi vào hoạt động cùng một số bác sĩ, y sĩ quân đội làm ngoài giờ; cạnh tranh với các thầy thuốc đông y, tiệm thuốc bắc.

Ngoài cơ sở cấp tỉnh, trên địa bàn xã Vị Thanh còn xây cất 1 tiểu bệnh xá hộ sinh, đặt tại “khu tỵ nạn cộng sản”, tổn phí 1.000.000 đồng (năm 1967) nhằm tuyên truyền mị dân, rằng chế độ Việt Nam cộng hòa chăm lo sức khỏe cho mọi người. Hoạt động y tế tại Vị Thanh nói chung, thiên về phục vụ quân sự. Tất nhiên, người dân cũng được hưởng hơi từ mặt này. Bởi lắm lúc, bị bom đạn mang thương tích nặng, họ có thể được xe cứu thương hay trực thăng chở đi cấp cứu tại Cần Thơ.

Có thể ghi nhận, giai đoạn từ năm 1961-1975, các hoạt động y tế ở Vị Thanh đã chuyển sang phương thức hiện đại; dù các thầy thuốc đông y, tiệm thuốc bắc vẫn tồn tại. Người dân quen dần với việc đi nhà thương, khám bệnh bác sĩ tư hay mua thuốc tự điều trị, tại các nhà thuốc tây.

VỊ THANH