Tài nguyên rừng và lâm nghiệp buổi đầu khẩn hoang vùng Vị Thanh

Sách “Đại Nam Nhất Thống Chí” (Quốc Sử Quán triều Nguyễn), ghi: “Lâm tẩu” ở chỗ 2 huyện Kiên Giang và Long Xuyên giáp nhau, cỏ cây rậm rạp, dài rộng mịt mùng, là hang ổ của chim muông. Đất Hỏa Lựu, Vị Thanh xưa thuộc tổng Thanh Giang cận kề đất Gò Quao, Giồng Riềng huyện Kiên Giang. Bao lớp người khẩn hoang đều chọn phương thức phá rừng để canh tác, lập ấp, lập làng.

Vùng đất Vị Thanh xưa có nhiều vùng rừng tràm, dừa nước mọc ven các kênh, rạch.

Tại đây, rừng phổ biến nhất là loại rừng tràm, rừng dừa nước. Ngoài ra, còn có một số loại cây rừng gỗ lớn khác như: Cây cui, cây nhum, cây su và nhiều loại cây tạp trên bờ, dưới bãi sông.

Ngay thời họ Mạc cai trị trấn Hà Tiên, đã xác định rừng là nguồn tài nguyễn chủ lực, một ngành kinh tế góp phần quan trọng vào sự trù phú của trấn Hà Tiên. Bởi lẽ, rừng không chỉ có gỗ mà còn nhiều nguồn lợi khác như: Mật ong, chim muông, tôm, cá. Đó là các sản vật được chế biến, xuất cảng sang các nước lân cận.

Thời Minh Mạng, đã cho lập địa bạ xác định rõ bao nhiêu đất rừng hoang, bao nhiêu đất trồng dừa nước và con số chính xác các thửa đất trồng lúa.

Xem lại biểu thuế ruộng đất năm 1836 ở Nam Kỳ, cho thấy: 1 mẫu đất thảo điền (ruộng) hàng năm đóng 26 thăng, tiền thập vật là 3 tiền. Trong khi đó, 1 mẫu trồng dừa nước đóng tới 4 tiền. Các loại đất trồng dâu, trồng mía, trồng trầu thấp hơn: 1 mẫu chỉ đóng 2 tiền.

Nhờ các nguồn tài nguyên rừng sẵn có, nên người đi khẩn hoang buổi đầu đã có nguồn lợi để sống, trước khi mở đất trồng lúa. Thử hình dung, người xưa mới tới Hỏa Lựu, Vị Thanh, muốn cất chòi, dựng nhà, họ đốn cây tràm làm cột kèo; chặt lá dừa nước để lợp. Chưa canh tác được, thì đã có lúa trời, lúa ma. Bước xuống nước đã bắt được tôm, cá. Túng quẫn quá thì vô rừng kiếm mật ong, săn bắt thú, chim mang ra chợ bán đổi gạo, vải mặc, thuốc trị bệnh,.... Lần hồi, cây tràm, cây dừa nước được sử dụng làm vật liệu xây dựng nên nhà nào có năm, ba mẫu tràm, dừa nước thì khỏi lo đói kém.

Khi kinh xáng Xà No đào mở, kéo theo nhiều kinh nhánh khác, diện tích rừng vùng Hỏa Lựu, Vị Thanh giảm dần. Tuy nhiên, trong các khu rừng tràm Hỏa Lựu, vẫn còn loài kiến vàng sinh sống rất nhiều, nên thương lái từ Phong Điền, Cần Thơ hay về Hỏa Lựu mua kiến vàng về bán lại cho nhà vườn cam, quýt để trừ sâu. Thời Pháp thuộc, người ta nghiên cứu thấy đất Hỏa Lựu có lớp than bùn, nhưng chưa khai thác được thì chiến tranh xảy ra.

Thời kháng Pháp, rừng U Minh là căn cứ địa cách mạng; Vị Thanh, Hỏa Lựu được giải phóng sớm, cũng nhờ vị trí sát rừng U Minh. Đến thời chiến tranh chống Mỹ, chiến dịch nhổ cỏ U Minh nhằm rải thuốc khai hoang rừng, để cách mạng không còn chỗ dựa. Vì vậy, chúng tàn phá rừng, diệt rừng một cách nặng nề. Trong tỉnh Chương Thiện xưa, chỉ còn rừng dừa nước dưới những bãi sông; rừng tràm chỉ còn lưa thưa ở những thửa ruộng hoang, dân đã bỏ canh tác đi tản cư.

Tra cứu các tài liệu về tỉnh Chương Thiện lưu lại, không thấy ghi nhận diện tích rừng, nguồn lợi từ rừng. Tuy nhiên, thời gian sau ngày 30-4-1975, các khu rừng dừa nước, rừng tràm được phục hồi, trồng mới; trở thành nguồn kinh tế phụ của nhà nông, nhất là giai đoạn đời sống, kinh tế khó khăn.

Ngày nay, tại các bãi đất bồi, doi, vịnh cây dừa nước vẫn được giữ gìn xanh tốt. Ở những nơi đất trũng, phèn các xã Vị Tân, Hỏa Tiến, Tân Tiến,... Người ta vẫn trồng tràm để sử dụng hoặc bán ra thị trường.

Theo thống kê cả ngành nông nghiệp thành phố Vị Thanh, đến cuối năm 2019, diện tích rừng của tổ chức (Trại giam Kinh Năm) là 50ha. Rừng trồng của hộ gia đình: 150ha, diện tích cây dừa nước là 500ha; diện tích dây choại 0,4ha. Giờ đây, vùng rừng xưa trên đất Hỏa Lựu, Vị Thanh đã trở thành một đô thị Vị Thanh phát triển; các loại cây rừng đã nhường lại cho cây lúa, cây khóm, cây mía, cây ăn quả,... Tuy nhiên, nhiều địa danh gắn với rừng vẫn còn đó như: Tràm Cửa, Doi Lá, Cái Su, Cái Nhum,...

VỊ THANH