Vị Thanh: Hình thành và phát triển: Hoạt động văn hóa - Giải trí thời Pháp thuộc

Hệ thống kinh đào mở ra, phố, chợ phía cuối kinh xáng Xà No ra đời như chợ Cái Nhum (Vị Thanh), chợ Vàm Xáng - Hỏa Lựu... góp phần cho sự sung túc trong vùng; một số hoạt động văn hóa - giáo dục cũng khởi phát.

Hát đờn ca tài tử tại xã Hỏa Lựu.

Khi công cuộc khẩn hoang cơ bản hoàn tất; cuộc sống, lao động, sản xuất, mua bán dần ổn định. Lớp người giàu có, khá giả tăng lên. Bên cạnh việc đáp ứng nhu cầu cái ăn, cái mặc, nhà ở,... người Vị Thanh còn đòi hỏi về sự hưởng thụ văn hóa - giải trí. Trong khi chính sách cai trị của chính quyền thực dân Pháp đặt nặng vấn đề khai thác kinh tế, đảm bảo an ninh trật tự, vì vậy, suốt thời gian dài, vùng đất Hỏa Lựu - Vị Thanh còn thưa vắng ánh sáng văn hóa.

Để tự giải quyết nhu cầu này, cư dân sở tại đã tìm cách thỏa mãn, bằng nhiều cách tổ chức hoạt động văn hóa - giải trí ngoài cộng đồng, trong gia đình với các hình thức như hát bội tổ chức tại đình Nguyễn Trung Trực, hàng năm hoặc vài năm, vào dịp lễ kỳ yên Thượng điền (đầu năm) và Hạ điền (cuối năm). Ban Trung đình (quản trị đình) thường đi rước gánh hát bội về diễn cho dân làng xem, đôi khi đến 3 ngày đêm. Chi phí rước gánh do các nhà mạnh thường quân là hương chức làng hoặc địa chủ mê thích hát xướng đảm trách.

 Thời đó, một số tích tuồng bà con thích xem như Lưu Kim Đính giải giá Thọ Châu thành, Tiết Đinh Sang cầu Phàn Lê Huê, Tiết Nhơn Quý chinh Đông, San Hậu,... Qua nghiên cứu, tìm hiểu, có lẽ gánh hát bội Bầu Bòn từ Cần Thơ từng xuống biểu diễn ở đây. Tại chùa Ông Bổn, thỉnh thoảng lâu lâu Hội Hoa Kiều cũng rước các gánh hát Tiều từ Sài Gòn về diễn, hát phục vụ lễ cúng và cộng đồng người Hoa.

Bên cạnh hát bội, đối với nghệ thuật đờn ca tài tử, từ thế kỷ XX, xuất xứ từ các ban nhạc lễ cúng đình - nhiều ban đờn ca tài tử hình thành khắp Nam kỳ. Vào các hội đình, nhất là trong các đám tiệc, giỗ quải, đầy tháng, thôi nôi,... giới địa chủ, hương chức, phú nông bỏ tiền rước các ban đờn ca tài tử về phục vụ, sẵn dịp cho bà con tá điền nghe chơi.

Lúc này, bên làng Vị Thủy, chợ Kinh Cùng có ban đờn ca tài tử của ông Tư Đạo hoạt động khá mạnh. Phía làng Thuận Hưng (Long Mỹ), có ban nhạc lễ - đờn ca tài tử của thầy Mười Minh, có học trò là tay đờn kìm Năm Vĩnh. Sau này, nổi tiếng khắp Nam kỳ, đờn cho nhiều gánh hát lớn tại Sài Gòn.

Theo sách Địa chí Cần Thơ, xã Hỏa Lựu có bà Ba Nhỏ (còn gọi bà Ba Đen), từng là nghệ nhân đờn tranh rất hay, tham gia Ban Đờn ca tài tử Kinh Cùng của Ông Tư Đạo. Bà là mẹ nghệ sĩ Kiều Tiên (vợ nghệ sĩ Minh Phụng). Những năm sau đó, bà gia nhập gánh cải lương “Ngân Điện - Ngọc Đính” lưu diễn khắp miền Nam.

Ngoài hát bội, đờn ca tài tử; sinh hoạt văn hóa - giải trí theo lối tân thời phổ biến dần. Nhiều địa chủ, hương chức cho con qua Tây học, khi về mang theo dàn hát máy (hát dĩa) thu hút đông đảo cư dân thưởng thức.

Những thập niên 30-40 thế kỷ XX, nhà giàu có sắm máy hát dĩa là bình thường. Người Vị Thanh rất mê thích các giọng ca Năm Cần Thơ, Ba Trà Vinh, Ba Bến Tre, Tám Danh, Bảy Nhiêu, Tám Thưa, Thành Công... sau này là Út Trà Ôn. Thời kháng Pháp, thỉnh thoảng các gánh cải lương gọi là “ghe hát”, ghé bến chợ Vị Thanh biểu diễn, thu hút khách đông mua vé xem.

Đọc truyện Tàu, nghe truyện cổ tích cũng là thói quen giải trí của người Vị Thanh. Một số con em nhà khá giả lên Cần Thơ, Sài Gòn học hành đã mang về nhiều cuốn sách phổ biến lẻ tẻ cho người biết chữ đọc giải trí, như sách Tam Quốc, Phong Thần, Tây Du... Số người không biết chữ thì cũng nghe qua truyện cổ tích: Phạm Công - Cúc Hoa, Lâm Sanh - Xuân Nương, Thoại Khanh - Châu Tuấn, Thạch Sanh - Lý Thông.

Đối với loại hình tân nhạc, lúc này đã phổ biến khá rộng ở Cần Thơ. Có một bộ phận nhỏ thanh niên con nhà giàu thỉnh thoảng hát các bài: Đêm đông, Giọt mưa thu, Con thuyền không bến,...

Sinh hoạt văn hóa - giải trí tự phát ở Hỏa Lựu - Vị Thanh thời Pháp thuộc tuy chưa phong phú, nhưng ít nhiều cũng mang đến luồng gió mới cho cư dân.

VỊ THANH