Việc chữa bệnh ở Vị Thanh xưa

Theo diễn trình lịch sử mở đất, lập làng, tập hợp gia cư, dân cư… sau các hoạt động kinh tế, lĩnh vực văn hóa - xã hội trên địa bàn Vị Thanh đã hình thành và phát triển qua các giai đoạn đi lên của đời sống. Trong đó, có một lĩnh vực hết sức quan trọng là chăm sóc sức khỏe.

Từ xưa, người dân Vị Thanh đã biết sử dụng các loại dược liệu bào chế thành các bài thuốc nam để trị bệnh trong quá trình khẩn hoang (ảnh minh họa).

Thông thường, cư dân đi lập nghiệp trên vùng đất mới, hành trang chủ yếu là lương thực và ý chí quyết tâm. Trong khi, nơi rừng thiêng, nước độc, sương lam, chướng khí luôn là mối đe dọa thường trực. Tuy nhiên, qua các sử liệu, tài liệu lưu lại, rất ít thấy ghi nhận về tình hình chăm sóc sức khỏe, việc trị bệnh, sinh đẻ trong quá trình lao động mở đất phương Nam nói chung và Hỏa Lựu - Vị Thanh nói riêng.

Qua tham khảo và góp nhặt lời kể của các nhân chứng, nối tiếp kế thừa từ nhiều thế hệ, có thể kể đến một số phương pháp trị bệnh theo lối dân gian, song song với thực tiễn hoạt động chính thức của hệ thống ngành y tế thời Pháp thuộc trên đất Hỏa Lựu - Vị Thanh xưa.

Nghiên cứu cơ cấu bộ máy hành chánh làng (thôn) ở Nam kỳ, thời triều Nguyễn, sang Pháp thuộc không thấy chức danh phụ trách y tế (chăm sóc sức khỏe). Trong khi phụ trách mảng văn hóa - giáo dục đã có “Hương giáo”. Do vậy, việc chăm sóc sức khỏe, chữa bệnh, sinh đẻ thường do dân làng tự lo. Và tùy theo gia đình khá giả hay giàu nghèo mà toan liệu.

Trước hết, do dân trí chưa cao, tâm lý cư dân sùng kính, e sợ trời, phật, thánh, thần, ma, quỷ… nên cung cách chữa bệnh vào thời khẩn hoang, chủ yếu là van vái, cầu khấn, cúng bái… với các lễ vật và tấm lòng thành. Dần dần, phát sinh kiểu trị bệnh bằng “thầy pháp”, cùng “bùa ngải” mang tính dị đoan huyền hoặc, u mê. Tất cả, nếu đứng ở vị trí thời hiện đại thì đây là các phương pháp mê tín, phản khoa học. Thế nhưng, dân ta thời đó đâu còn cách nào khác.

Phương pháp trị bệnh bằng thầy pháp, thầy bùa, ngải kéo dài suốt thời gian đầu thế kỷ ở Vị Thanh - Hỏa Lựu. Sang thời Pháp thuộc, đã du nhập một số tiến bộ về y học. Do ở xã phố chợ nên các tổng, làng thường có vài ông thầy như thầy pháp, thầy thuốc rắn…

Đáng chú ý là “bà mụ” chuyên đỡ đẻ cho các sản phụ, theo phương pháp dân gian. Suốt thế kỷ XX, kể cả giai đoạn chiến tranh, tại các trung tâm xã đã có nhà bảo sanh, nhưng dân gian vẫn quen đi rước bà mụ khi đau đẻ. Do đó, vai trò của các bà mụ vườn vẫn chiếm vị trí quan trọng trong y học dân gian. Đó là cách làm nghề theo kinh nghiệm gia truyền. Thời Pháp thuộc, nhiều bà mụ vườn ở Hỏa Lựu, Vị Thanh nổi tiếng như bà mụ Mai, mụ Hường, mụ Đém được mọi người nhắc nhớ.

Trong những đoàn lưu dân khẩn hoang, thường có vài người học vốn kiến thức y học phổ thông mang từ miền ngoài vào. Đến nơi ở mới, bắt gặp những cây cỏ quen thuộc, có thể trị được bệnh thông thường thì người ta truyền dạy cho nhau. Lâu dần, thành những bài thuốc nam mang lại ít nhiều hiệu quả như để chữa cảm mạo, thanh nhiệt, trị táo bón, thổ tả, cảm sốt; đồng thời, củ gừng, củ tỏi, trái chanh, cỏ mực, cỏ cứt heo… đã thành dược liệu.

Song song đó, một số các cách phòng, trị bệnh dân gian như cạo gió, xông hơi, giác hơi, cắt lể cũng được dân sử dụng như một phương pháp truyền thống tiết kiệm, nhưng hiệu quả tùy đối với từng căn bệnh. Dân gian còn biết ăn nhiều đạm, nhiều rau, trái cây để tăng sức kháng cho cơ thể, tránh bệnh tật.

Ngoài các biện pháp trị bệnh theo kiểu mê tín dị đoan, còn nhiều cách thức khác mà cư dân phát huy, tồn tại trên đất Vị Thanh khá lâu đời, giúp cho dân cư ở đây vượt bệnh tật, vượt qua cuộc sống khó khăn trong buổi đầu khẩn hoang.

VỊ THANH