Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo: Làm thay đổi ngành hàng lúa gạo

Với sự đóng góp mạnh mẽ của lĩnh vực khoa học công nghệ (KHCN) và đổi mới sáng tạo (ĐMST), cộng với sự hợp tác và hỗ trợ của nhiều tổ chức quốc tế nên quá trình sản xuất lúa gạo Việt Nam đã, đang có nhiều thay đổi mạnh mẽ để góp phần đưa ngành hàng lúa gạo Việt Nam từ khó khăn đi lên vươn tầm thế giới như hôm nay.

Theo đánh giá của Bộ NN&PTNT, những năm qua, trước tác động của El Nino đối với sản xuất nông nghiệp và tình trạng nguồn cung gián đoạn đã gây ra áp lực lên hệ thống lương thực toàn cầu và dự báo còn kéo dài trong thời gian tới. Bên cạnh đó, nông nghiệp toàn cầu đang đối mặt với nhiều thách thức khi vừa phải đảm bảo nhu cầu lương thực, dinh dưỡng vừa chịu áp lực gia tăng dân số, mất tài nguyên, biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường. Trong đó, ứng phó và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu được coi là thách thức lớn nhất đối với ngành lúa gạo và hệ thống lương thực, thực phẩm toàn cầu.

Tuy đối mặt với không ít khó khăn nhưng những năm qua, Việt Nam vẫn đạt được nhiều thành tựu to lớn trong sản xuất lúa gạo, góp phần quan trọng trong bảo đảm an ninh lương thực quốc gia và thế giới, hiện giữ vững vị trí là một trong những nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới với kim ngạch xuất khẩu không ngừng tăng cao. Để có được những thành tựu nổi bật trong ngành hàng lúa gạo như hiện nay thì không thể thiếu vắng sự đóng góp không nhỏ của KHCN và ĐMST.

Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Hoàng Trung: “Nhiều đóng góp tích cực của KHCN và ĐMST”

- Hiện tại về quy trình thâm canh, các kỹ thuật tiên tiến, quy trình canh tác lúa tổng hợp đã được phát triển khá đồng bộ và ngày càng hoàn thiện. Quy trình sử dụng phân bón cân đối, từ liều lượng và tỷ lệ, bón đúng thời kỳ và đúng cách, đúng chủng loại và phù hợp về dạng phân bón cho mỗi vùng đặc thù đã được ứng dụng, tăng hiệu quả kinh tế cho người nông dân; các kỹ thuật canh tác giảm lượng giống gieo sạ, bón phân hợp lý, áp dụng “3 giảm 3 tăng”, “1 phải 5 giảm”, sử dụng nấm đối kháng để quản lý dịch hại… Về công nghệ thu hoạch, sau thu hoạch thì hiện Việt Nam đã nghiên cứu và làm chủ được các công nghệ thu hoạch, áp dụng cơ giới hóa đồng bộ trong tất cả các khâu, để giảm tổn thất trong thu hoạch và sau thu hoạch.

TS. Trần Ngọc Thạch, Viện trưởng Viện lúa đồng bằng sông Cửu Long: “Việt Nam thực hiện cuộc cách mạng lớn về giống lúa”

- Minh chứng là trong quá trình phát triển sản xuất lúa gạo từ năm 2001 đến nay, Việt Nam đã làm chủ công nghệ lai chọn giống lúa (lúa thuần và lúa lai), trong đó chọn giống theo phả hệ và lai hồi giao có ứng dụng dấu chỉ thị phân tử (MABC) là chủ đạo. Ngoài ra, phát triển được bộ giống lúa nội địa có tiềm năng năng suất và chất lượng cao cho sản xuất, chiếm hơn 80% diện tích gieo trồng lúa cả nước. Bên cạnh đó, công tác nghiên cứu giống lúa mới giúp nâng cao năng suất và khả năng chống chịu sâu, bệnh và điều kiện bất thuận của môi trường (hạn, phèn, mặn, ngập...). Bên cạnh đó là nghiên cứu chọn tạo giống lúa nâng cao chất lượng, dinh dưỡng và thích ứng biến đổi khí hậu.

TS. Jongsoo Shin, Giám đốc phụ trách Vùng Châu Á của Viện Nghiên cứu lúa gạo Quốc tế (IRRI): “Tiếp tục hợp tác 3 lĩnh vực về phát triển ngành hàng lúa gạo”

- Trước những biến đổi về khí hậu, việc triển khai những giải pháp cũ trong phát triển ngành hàng lúa gạo, nhất là về mặt KHCN và ĐMST không thể đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới. Do đó, để tiếp tục các chương trình hợp tác, lãnh đạo IRRI luôn định hướng nghiên cứu tập trung vào những vấn đề mang tính giải pháp, vượt qua những thách thức, không chỉ đối với Việt Nam mà còn đối với các quốc gia khác trên thế giới.

Cụ thể thứ nhất là vấn đề nghiên cứu giống thích ứng với biến đổi khí hậu, nâng cao giá trị lúa gạo Việt Nam. Trọng tâm trong hoạt động IRRI là cung cấp giống mới, đặc biệt là giống lúa gạo có giá trị cao, đề cao vấn đề dinh dưỡng trong lúa gạo. Hiện IRRI đang có 2 dự án lớn tập trung nghiên cứu các loại giống lúa gạo có chỉ số đường huyết GI thấp. Nếu ứng dụng thành công, người nông dân Việt Nam sản xuất giống lúa gạo này có thể bán cho người tiêu dùng với giá rất cao.

Thứ hai là vấn đề giảm phát thải trong quá trình canh tác lúa gạo. IRRI tập trung nghiên cứu quy trình sản xuất giảm sử dụng vật tư đầu vào, giảm sử dụng nước để từ đó giảm phát thải khí mê tan trong quá trình canh tác. Cơ giới hóa gieo sạ là một giải pháp điển hình, giúp giảm ít nhất 50% lượng giống, 20% lượng đạm, tăng năng suất lên 5%, đồng thời giảm 10% phát thải carbon trong quá trình sản xuất.

Thứ ba, IRRI cũng nghiên cứu hỗ trợ nâng cao năng lực khuyến nông, hỗ trợ phát triển khuyến nông điện tử với nguồn hỗ trợ tài chính từ Ngân hàng Thế giới. Các chương trình nâng cao vai trò khuyến nông, nâng cao năng lực người nông dân sẽ được tập trung cải thiện, nhất là trong quá trình triển khai Đề án 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao, phát thải thấp.

Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh Hậu Giang Đồng Văn Thanh: “Tiếp tục nhân rộng, phát triển KHCN và ĐMST trong ngành hàng lúa gạo”

- Trong bối cảnh nhiều thách thức đến từ nguồn thiên nhiên cạn kiệt, biến đổi khí hậu... gây ảnh hưởng lớn tới phát triển nông nghiệp nói chung và ngành hàng lúa gạo nói riêng, việc đưa vào và nhân rộng KHCN, ĐMST là hướng đi cần thiết để phát triển ngành lúa gạo bền vững với mục tiêu đảm bảo an ninh lương thực quốc gia mà còn đóng góp vào an ninh lương thực thế giới. Bên cạnh đó, một điều đáng trân trọng là những thành quả về năng suất, sản lượng của ngành hàng lúa gạo hiện nay là nhờ sự đóng góp không ngừng nghỉ và cũng là thành quả lao động của đội ngũ chuyên gia, nông dân trong chọn tạo giống.

Việc ứng dụng KHCN, ĐMST là xu thế và là hướng đi lâu dài để hướng tới một nền nông nghiệp xanh, trách nhiệm, bền vững. Do đó, khi triển khai thực hiện Đề án 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại ĐBSCL, trong đó có tỉnh Hậu Giang thì lãnh đạo tỉnh nhận định đây sẽ là cơ hội để ĐBSCL và Hậu Giang tổ chức lại sản xuất theo chuỗi giá trị, áp dụng quy trình canh tác bền vững, ứng phó biến đổi khí hậu cũng như thực hiện cam kết của quốc gia về phát triển xanh, giảm phát thải ròng.

HỮU PHƯỚC ghi nhận