Nét xưa nhà cổ…

Nằm nép mình giữa sự phát triển của thời đại, những ngôi nhà cổ khắp miền Tây gợi nhớ một thời vàng son của các gia đình trung lưu xứ Nam kỳ một thuở.

Một kiếp nhà, bao kiếp người, những câu chuyện qua lời kể của các thế hệ như làm sống lại bao ký ức, để những ngôi nhà trăm năm không cũ, tết về nhà cổ mang dư vị rất riêng...

Trăm năm trôi qua, ngôi nhà của gia đình bà Ngọc vẫn giữ được kiến trúc từ những ngày đầu xây dựng.

Thăng trầm nhà cổ

Trong ký ức của chị Lê Thị Bảo Trân, thế hệ thứ 5 sinh sống trong ngôi nhà cổ họ Lâm, ở phường V, thành phố Vĩnh Long (tỉnh Vĩnh Long), căn nhà của gia đình là nơi nuôi dưỡng, vun đắp tinh thần của cả năm thế hệ. Nhà cổ họ Lâm là một minh chứng cho sự ảnh hưởng của kiến trúc Pháp song hành cùng truyền thống Việt Nam trong cùng một không gian vào những năm đầu thế kỷ XX.

“Được ba mẹ kể lại, người xây dựng nên căn nhà này là ông sơ của tôi - ông Lâm Văn Thơm, một điền chủ và sau này làm cả nghề thợ bạc, rồi cũng phải buôn bán nhiều thứ để tích góp, xây dựng nên cơ ngơi của gia đình. Đến nay ngôi nhà ngót nghét 114 năm tuổi, dù có nhiều chỗ bị xuống cấp, hư hỏng nhưng về cơ bản ngôi nhà vẫn còn giữ được kiểu dáng, những hoa văn vẽ tay trên tường hay nhiều kỷ vật đến nay được xem là vô giá”, chị Trân chia sẻ.

Những ngôi nhà tồn tại qua bao thăng trầm, thi gan cùng tuế nguyệt như một lời nhắc nhớ cho con cháu về niềm luyến thương, truyền thống được nối tiếp trong sự hoài nhớ về tổ tiên. 

“Nhớ lại hồi đó những năm còn chiến tranh, nào có nghĩ tới có ngày căn nhà từ thời ông bà xây cất vẫn còn tới tận bây giờ. Từ mái nhà tới vách tường, cột kèo qua hơn trăm năm vẫn không bị hư hại, mối mọt. Để bây giờ cứ mỗi dịp tết tới, con cháu lại có căn nhà tổ để quay về, thắp nén nhang cho tổ tiên”, là tâm sự của bà Nguyễn Thị Ngọc, chủ nhân đời thứ 4 của căn nhà cổ tại huyện Mang Thít (Vĩnh Long).

Dù năm nay tuổi đã gần 80 nhưng bà Ngọc nhớ lời kể của cha mẹ bà về nguồn gốc căn nhà. Người xây dựng nên ngôi nhà tổ là dì ruột của ông ngoại bà, vốn là địa chủ giàu có, bề thế thời đó, đất đai ruộng vườn nhiều không kể xiết, chồng bà còn là người có chức tước cao. Nền nhà được xây cao ráo bằng đá xanh, cột kèo làm từ gỗ quý, kiến trúc có sự ảnh hưởng từ Pháp. Kinh phí xây dựng ngôi nhà này không rõ bao nhiêu nhưng bà Ngọc nghe người lớn trong nhà nói lại tốn một số vàng rất lớn.

Nhà cổ là một sản phẩm du lịch đặc trưng ở miền Tây.

Trăm năm giữ một nếp nhà !

Những căn nhà trăm tuổi không chỉ đơn thuần kiến trúc, nơi ăn chốn ở mà sâu xa hơn nó mang hồn cốt văn hóa lâu đời. Qua năm tháng, nhà cổ vẫn đang được các thế hệ nối tiếp nhau chung sức gìn giữ, bảo tồn nhưng đâu đó còn cả muộn phiền âu lo khi giữ lấy trách nhiệm gìn giữ nếp xưa nhà cũ.

“Căn nhà cổ là tài sản vô giá của gia đình, theo thời gian ngôi nhà dù có xuống cấp nhưng cả trăm năm qua bao thế hệ của nhà họ Lâm vẫn sống quây quần, trân trọng nhau tại đây. Chưa bao giờ tôi có ý định sẽ phá bỏ để xây mới khang trang, hiện đại. Tôi vẫn muốn giữ nguyên những gì ông bà để lại, chỉ sửa chữa, tu bổ khi có đủ điều kiện”, là sự trân trọng mà chị Trân luôn dành cho ngôi nhà của mình.

Đối với người sống trong những căn nhà cổ, cuộc sống ít nhiều sẽ có sự ảnh hưởng bởi tác động của thiên nhiên, thời gian. Không ít ngôi nhà cổ đang đứng trước câu hỏi “tồn tại hay không tồn tại”.

Cô Lê Thúy Oanh, con dâu bà Ngọc tâm sự về những cố gắng của gia đình trong việc gìn giữ ngôi nhà sau chừng ấy năm: “Từ khi về làm dâu má và sống trong căn nhà cổ, vợ chồng tôi luôn trân trọng từ món đồ nhỏ nhất trong nhà. Tôi nghe má kể ngày xưa vì là gia đình điền chủ nên nhiều món đồ quý được cẩn xà cừ, có cả mua từ nước ngoài về không gì là không có nhưng đến nay còn lại không nhiều. Chồng tôi luôn suy nghĩ những gì tổ tiên để lại thì phải để cho nó giữ được cái gốc vốn có, đến cả bộ bàn ghế cũng chỉ lau chùi cho sạch bụi chứ không sơn lại theo màu gỗ hiện đại, từng cái cửa nhà, bộ lư đồng, khung tranh thờ cũng cố gắng không để hư hại”. 

Đi dọc dài miền Tây, nhiều địa phương hiện đang phối hợp gia chủ bảo quản khá tốt những ngôi nhà cổ có tuổi đời từ 100-200 năm, thậm chí lâu hơn. Những người sinh sống dưới nếp nhà cổ luôn ra sức lưu giữ, bảo vệ nét văn hóa đặc sắc của đất Nam bộ xưa. Điểm gặp gỡ giữa các ngôi nhà xưa này là tâm huyết của những người đang sống tại đây. Giữ cho nếp nhà còn mãi như ăn sâu vào trong tâm khảm họ. Để rồi dù qua nhiều biến thiên lịch sử, họ vẫn đang nỗ lực lan tỏa cho thế hệ sau, để nối dài sức sống cho những ngôi nhà cổ, lưu giữ những ký ức của lịch sử cho hôm nay và mai sau.

Tết nhà cổ có phong vị rất riêng...

Trong ngôi nhà trăm tuổi, tết đọng lại là biết bao nhiêu là niềm thương, nỗi nhớ một thuở vàng son.

Dù ở không gian, thời gian nào, Tết cổ truyền vẫn đậm đà, là điều thiêng liêng trong tâm thức của mỗi người Việt Nam. Nhưng những ngày được ăn tết trong những ngôi nhà hàng trăm năm tuổi vẫn có phong vị rất riêng lắm.

Tết ở nhà cổ là sự hoài niệm trong không gian vừa ấm cúng lại hoài cổ, lắng đọng thật lâu trong ký ức mỗi người khác xa cái ồn ào, nháo nhiệt của cuộc sống thời nay.

“May mắn là gia đình vẫn còn giữ lại được nhiều món kỷ vật có giá trị để tô điểm thêm cho căn nhà. Tết đến thì không thể nào thiếu được cúc, huệ, vạn thọ chưng trong mấy cái bình lục giác tráng men xanh để trên bàn thờ ông bà, đến cái đĩa chò chưng mâm ngũ quả bằng đồng, lư đồng không có cái nào dưới một trăm năm. Tất cả được chăm chút, quét dọn sạch sẽ, nhìn vào thôi đã thấy tết đến. Giờ lớn rồi mới thấy, chỉ có trong ngôi nhà cổ của gia đình, mùi tết mới thân thương, lưu luyến đến như vậy”, chị Trân đầy hoài niệm ngẫm lại.

Trong cái hoài niệm về một thời vàng son, không gian bàn thờ tổ tiên với hoành phi, câu đối, cẩn xà cừ, hòa cùng hương thoang thoảng của mùi trầm, mùi hoa mai nở rộ, mùi dưa hấu nồng đượm hương đất quê… là điểm tạo nên sự khác biệt, mang lại không gian thực sự tết trong những ngôi nhà cổ.

Với những thế hệ lớn lên trong những ngôi nhà trăm năm, Tết là dịp để đoàn viên, họ lựa chọn trở về bên những ngôi nhà cổ, tìm lại không gian ấm cúng, nơi lưu giữ những kỷ niệm để thêm tự hào về gia đình.

Bên bộ trường kỷ được gìn giữ cẩn thận qua nhiều đời, mấy đứa nhỏ cười nói rôm rả ăn mứt dừa, nhận tiền lì xì từ ông bà. Người lớn trong nhà thì nhấm nháp chút nước trà thêm miếng mứt gừng. Vào thời khắc đó, không khí tết tràn ngập khắp căn nhà cổ. Tưởng bình dị vậy đó nhưng có thể xóa đi cái xa cách, hối hả ngày thường.

Không gian hoài thương như vậy là mối dây kết nối quá khứ với hiện tại ở mỗi một nếp nhà nơi miền đất phương Nam mỗi dịp tết đến xuân về.

Trong những ngôi nhà cổ trăm năm tuổi, mỗi cái tết trôi qua vẫn có dư vị rất riêng.

THANH NGÂN