Tôn vinh các nhà lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật

25 tác phẩm lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật xuất sắc trong năm 2023 vừa được trao thưởng. Giải thưởng do Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương tổ chức, nhằm khuyến khích, động viên, tôn vinh những tác giả lĩnh vực nghiên cứu sâu và hàn lâm này.

Bốn tác phẩm đoạt giải B do Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương xét thưởng.

Tìm được những tác phẩm xứng đáng

Năm nay, có 118 tác phẩm, gồm 34 quyển sách và 84 bài viết được gửi về tham dự xét thưởng. Hội đồng xét thưởng đã chọn 25 tác phẩm để trao giải, trong đó có 4 giải B, 12 giải C và 9 giải khuyến khích.

Đây là những tác phẩm xuất sắc, đáp ứng tiêu chí về tính học thuật, tính mới, cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu của các tác giả khi đi vào các vấn đề, hiện tượng, khung hướng hay trường hợp văn nghệ cụ thể. Đặc biệt, là đóng góp của tác phẩm đoạt giải đối với thực tiễn sáng tác, nghiên cứu lý luận, phê bình; quảng bá và tiếp nhận giá trị tác phẩm.

Bốn tác phẩm đoạt giải B, giải thưởng cao nhất lần này, đáp ứng được những điều kiện trên và theo đánh giá của giới chuyên môn, là những tác phẩm có tầm, có tâm, đi vào đề tài có tính cấp thiết, có giá trị khoa học, tính nhân văn, góp phần xây dựng nền văn hóa, văn nghệ Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

“Phác thảo điện ảnh Việt Nam thời kỳ đổi mới và hội nhập” của Ngô Phương Lan, đã thể hiện 2 phần rõ rệt, một phần là phê bình và một phần là giới thiệu sự phát triển, thăng trầm của điện ảnh Việt trong bối cảnh hội nhập và trên con đường xây dựng nền công nghiệp điện ảnh. “Nghệ thuật trang trí đình làng tại Bình Dương” của tác giả Nguyễn Thị Ngọc Điệp nêu được những đặc điểm nghệ thuật trang trí đình làng thông qua việc nghiên cứu 11 ngôi đình tiêu biểu của tỉnh này, trong đó, có so sánh, đối chiếu với đình làng các vùng, miền khác. Còn quyển “Neo chữ” của tác giả Nguyễn Hoài Nam thu hút độc giả với góc nhìn giản dị, dễ hiểu, không kém phần hài hước về cách dùng chữ của các nhà văn xưa và nay, giúp hiểu đúng, hiểu sâu hơn những tác phẩm văn học nước nhà. “Nguyễn Bính - Hồn dân tộc sáng bừng trên giấy điệp” của tác giả Nguyễn Sĩ Đại, tiếp tục phác họa cuộc đời nhà thơ tài danh Nguyễn Bính, qua cách phân tích thơ của ông một cách nhẹ nhàng, gãy gọn mà khúc chiết...

Động lực cho các nhà lý luận, phê bình

Từ năm 2012 đến nay, Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương có 10 đợt xét tặng và trao giải thưởng cho các tác giả có tác phẩm, công trình nghiên cứu, phê bình chất lượng cao. Đây là sự đánh giá, tôn vinh, khích lệ cần thiết đối với đội ngũ những người làm công tác lý luận, phê bình.

Theo đánh giá của giới chuyên môn, gần 50 năm sau ngày thống nhất đất nước, cùng với sáng tác, lý luận, phê bình văn học nghệ thuật đã có những bước phát triển mới theo hướng dân tộc, dân chủ, khoa học, hiện đại và hội nhập. Phê bình văn học nghệ thuật đã góp phần phát hiện và giới thiệu đến công chúng tác phẩm văn học, nghệ thuật xuất sắc; phát hiện cái hay, đẹp về nội dung, hình thức trong tác phẩm và định hướng, dẫn dắt công chúng thưởng thức nghệ thuật, tạo cầu nối giữa nghệ sĩ với công chúng.

Tuy nhiên, số lượng tác phẩm lớn, có giá trị cao rất ít, chưa bắt kịp với yêu cầu, định hướng sáng tác. Trong khi đó, trên chặng đường phát triển của văn học, nghệ thuật, lý luận, phê bình là một bộ phận quan trọng không thể thiếu, góp phần nâng cao nhận thức về vai trò của văn học, nghệ thuật với sự phát triển; đặt văn học, nghệ thuật đúng vị trí, xứng tầm trong chiến lược phát triển kinh tế, xã hội.

Bên cạnh đó, nghiên cứu lý luận phê bình còn cung cấp luận cứ khoa học cho việc hoàn thiện thể chế, chính sách, tạo môi trường thuận lợi cho hoạt động văn hóa, văn nghệ phát triển. Để khắc phục điều này, bên cạnh việc tăng cường đào tạo lực lượng có trình độ chuyên môn cao về lý luận phê bình, chính sách đầu tư, quy hoạch, phát triển công tác lý luận, phê bình, chế độ nhuận bút..., tổ chức những giải thưởng là cần thiết, để kích thích sự sáng tạo.

Có “sân chơi” để thể hiện, cống hiến và đánh giá đúng, tôn vinh đúng, sẽ giúp những người sáng tạo có thêm động lực, niềm tin tiếp tục mang đến những sản phẩm lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật ngày càng chất lượng, phản ánh toàn diện bức tranh văn học nghệ thuật Việt Nam.

THẢO HƯƠNG