Quan tâm hơn nữa để bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng !

Trong thời đại số, trí tuệ nhân tạo phát triển nhanh và trẻ em hầu như được tiếp cận với Internet mỗi ngày, mỗi giờ, thì việc bảo vệ các em trên môi trường này cũng cần phải theo kịp sức phát triển, nếu không muốn nói là một hành trình liên tục, thường xuyên và toàn diện.

Mạng Internet là cánh cửa mở ra thế giới tri thức vô tận, nhưng cũng tiềm ẩn vô số cạm bẫy nếu không có sự định hướng đúng đắn.

Theo dansinh.dantri.com.vn (Cơ quan của Bộ Nội vụ): Báo cáo Digital Việt Nam 2024 của Datareportal, tính đến đầu năm 2024, có 78,44 triệu người sử dụng Internet tại Việt Nam, tỷ lệ tiếp cận đạt 79,1%. Việt Nam có 72,7 triệu người sử dụng mạng xã hội, tương đương với 73,3% tổng dân số. Có tới 89% trẻ em truy cập và sử dụng Internet mỗi ngày, thời gian 5-7 tiếng/ngày. Độ tuổi trung bình trẻ em Việt Nam sở hữu điện thoại di động là 9, trên thế giới là 13; nghĩa là trẻ em nước ta có điện thoại sớm hơn 4 năm so với trẻ em trên thế giới (khảo sát của Google thực hiện năm 2022).

Những con số này cho thấy mức độ phổ biến và sớm của việc sử dụng thiết bị thông minh ở trẻ em Việt Nam, đồng thời đặt ra thách thức lớn trong việc đảm bảo an toàn cho các em trên môi trường mạng vốn đầy phức tạp.

Điều đáng lo ngại là không ít cha mẹ giao thiết bị cho con để “trông hộ” mà ít (hoặc không có) kiểm soát hay hướng dẫn kỹ năng sử dụng an toàn (chỉ 36% trẻ em Việt Nam nắm được cách để an toàn trên không gian mạng - tháng 9-2023, theo https://viettimes.vn/). Trong khi đó, trẻ em chưa đủ nhận thức để phân biệt đâu là nội dung lành mạnh, đâu là bẫy thông tin, bạo lực, khiêu dâm, xâm hại…

Đã có không ít trường hợp trẻ em bị dụ dỗ quay video phản cảm, tham gia các thử thách nguy hiểm, kết bạn với người lạ. Nhiều em bị bắt nạt, cô lập trên “mạng” nhưng không dám nói với bố mẹ, dẫn tới trầm cảm, tổn thương tâm lý nghiêm trọng.

Hơn nữa hiện nay, môi trường mạng cũng đã, đang trở thành “sân sau” cho các hành vi xâm hại tinh vi dưới dạng gạ gẫm, lừa gửi hình ảnh riêng tư rồi đe dọa, tống tiền…

Các quy định hiện hành của Nhà nước đã tạo hành lang pháp lý về an toàn thông tin mạng, phòng ngừa xâm hại trên không gian mạng, tuy nhiên chính sách chỉ phát huy hiệu quả khi được thực thi nghiêm túc và lan tỏa đến từng gia đình, từng lớp học, từng thiết bị thông minh trong tay trẻ nhỏ.

Vậy ở gia đình, nhất là những ngày hè này, bảo vệ trẻ em trên không gian mạng như thế nào?

Có thể hiểu không đơn thuần chỉ tịch thu điện thoại của các em mà quan trọng hơn là đồng hành cùng con em, trang bị cho trẻ năng lực số - khả năng sử dụng công nghệ một cách chủ động, hiểu biết.

Song song đó, trẻ cần được dạy cách thiết lập quyền riêng tư, không chia sẻ thông tin cá nhân (căn cước, giấy khen, thẻ bảo hiểm y tế…), từ chối lời mời kết bạn lạ, cách phản ứng khi bị quấy rối online. Cha mẹ còn phải là nơi an toàn để trẻ chia sẻ, không bị la mắng hay đổ lỗi khi gặp sự cố mạng.

Những biện pháp trên có lẽ chưa đủ khi cần bàn đến vấn đề kỹ thuật trên thiết bị mà trẻ đang sử dụng.

Giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực từ các sản phẩm, hành vi xấu trên thiết bị thông minh trong tay trẻ, điều đầu tiên là người lớn cần kiểm soát quyền truy cập và nội dung ngay trên thiết bị.

Nhiều nền tảng hiện nay đã cung cấp công cụ hỗ trợ cha mẹ, chẳng hạn như Google Family Link (Ứng dụng giúp bạn quản lý chế độ cài đặt dữ liệu và tài khoản của trẻ), YouTube Kids (ứng dụng giúp trẻ khám phá những nội dung video mà trẻ yêu thích và được cha mẹ tin tưởng), Apple Screen Time (ứng dụng trên iOS để giúp người dùng quản lý thời gian sử dụng của mình trên điện thoại iPhone, kể cả thời gian truy cập những ứng dụng) hay Microsoft Family Safety (giúp hỗ trợ bạn và gia đình tạo thói quen lành mạnh và bảo vệ những người bạn yêu thương).

Các ứng dụng trên cho phép thiết lập thời gian sử dụng, giới hạn truy cập ứng dụng, xem lịch sử truy cập, thậm chí khóa cứng truy cập vào nội dung không lành mạnh...

Cũng có thể là sự thỏa thuận sử dụng thiết bị với trẻ. Trước khi trao quyền sở hữu điện thoại, máy tính bảng cho con em, cha mẹ nên có một cuộc trao đổi rõ ràng: con dùng thiết bị để làm gì, vào khung giờ nào, được phép xem gì và không được chia sẻ những thông tin nào. Trẻ phải được dạy rằng: thiết bị là công cụ phục vụ học tập và giải trí lành mạnh, không phải “vật sở hữu” cá nhân tuyệt đối.

Và gì nữa? Cha mẹ, người có trách nhiệm nên tắt tính năng tự động tải ứng dụng, không để trẻ tùy ý cài phần mềm mới nếu không được kiểm duyệt. Đặt thiết bị ở nơi công cộng trong nhà, không để trẻ sử dụng trong phòng riêng quá lâu - điều này tạo điều kiện quan sát nhẹ nhàng, không xâm phạm quyền riêng tư…

Một điểm quan trọng khác là khi giao cho trẻ thiết bị thông minh, cần giáo dục cho trẻ nhận biết nội dung sai lệch và hành vi xấu từ các video chứa thông tin giả, nội dung bạo lực ngụy trang, đến những thử thách nguy hiểm hay kẻ lạ gạ gẫm. Thay vì cấm đoán toàn diện, cha mẹ nên xem cùng con một vài lần, phân tích cho con thấy đâu là hành vi sai lệch, để trẻ tự trang bị năng lực “đề kháng số” từ bên trong.

Cuối cùng, hãy là hình mẫu tốt. Trẻ học cách sử dụng thiết bị, mạng xã hội và thái độ với Internet chủ yếu qua quan sát người lớn. Nếu người lớn lạm dụng điện thoại, không kiểm soát nội dung mình xem, hoặc thờ ơ với hoạt động online của con, thì mọi biện pháp kỹ thuật chỉ là hình thức.

TRÍ THỨC