Tát mương bắt cá mùa khô

Nó khác hẳn với bắt cá mùa nước nổi (cá lên) vì lúc này nước cạn, cá rút xuống sông, kênh rạch, mương để trú ẩn, chỗ nào sâu, kín càng tốt vì theo bản năng sinh tồn, chúng biết thời điểm này là mùa nắng nóng, không biết nơi mình ở có bị khô hạn hay không?

Mùa này nước ròng lắm, chỉ bữa trước bữa sau là thấy nước mương trong vườn giựt rồi. Ở mấy chỗ lúc nước rông (nước lớn, nước nổi) cá muốn leo lên bờ ăn côn trùng thì nay khô queo, nước rút về chỗ thấp hơn, cá cũng dồn về đó, mấy chỗ kín đáo, an toàn, cá ở bầy bầy…

Mùa khô, dưới sông, kênh, cá rút vào trong các gốc cây mục, rễ cây dưới nước, ở các đám chà chôm, các hốc sâu, các hói nước chảy yếu… Mương trong vườn thì cá ở chỗ nước sâu, rậm rạp cỏ cây, có loài đào được hang thì rút vào đó cho an toàn… Lúc này, ai có nghề đều bắt được cá.

Nếu trừ cách xuyệt điện bắt cá tận diệt thì ở dưới sông, kênh, mương có thể dùng lưới, lọp, lờ hay ngư cụ khác giăng bắt, mùa này rất ít cắm câu; kênh mương cạn, người ta còn có thể dùng lưới kéo, dùng nôm, giậm dấu, dỡ chà bắt cá. Sông lớn còn có cách mò bắt cá tôm cặp mé vịnh mé doi, những tay chuyên nghiệp, lội xuống sông chút xíu về là có cá ăn.

Mùa khô, mương trong rẫy, trong vườn còn có cách thú vị là tát cạn để bắt cá.

Có một thời vào mùa này, nông dân chọn mấy mương dài, sâu, rậm rạp trong các mương rẫy hay vườn để đắp lại rồi dùng gàu, thau, thùng tát nước ra bắt cá, vì đa số cá chọn những mương này để trú qua mùa nóng. Đối với mương ngắn, nhỏ hơn, thấy cá ục nhiều, một hai người có thể đắp đập rồi tát nước, xong gom cá vào giỏ…

Với mấy mương rộng, sâu, sau khi chọn, trong buổi sáng sẽ có vài người đàn ông, thanh niên đắp đập hai đầu (hay chỉ có một đầu do đầu kia là liếp), sau đó dùng gàu dây, thau, thùng tát nước ra (bây giờ đa số dùng máy bơm). Có khi tát từ sáng đến trưa xế mới cạn nước, rồi xúm nhau bắt cá, lươn, rắn, rùa…

Quá trình tát, người ta còn thường xuyên gia cố đập, nếu có lỗ mọi thì dùng đất, cỏ xảm lại cho bít, không thì mọi nó phá hư đập. Cũng trong lúc tát, thấy nước giựt phải cử người hay tự mình đi tới lui trên bờ xem có mọi chỗ khác xì vô không, có cũng phải nhanh chóng nhét đất hay cỏ rác lại. Các lỗ mọi phải được nhét lại kín từ phía chỗ đầu nguồn.

Khi tát mương bắt cá, điều cấm kỵ là lội lên lội xuống trong mương, nếu có cỏ thì dùng tay hay cù móc, cù nèo lôi lên, vì lội như vậy cá sẽ theo dấu chân chúi sâu xuống đất, khó bắt.

Lúc nước mương còn xép xép, người tát phải quan sát coi cá có chạy xuống chỗ đang tát không, có thì bắt luôn, nếu không nó sẽ theo gàu, thau, thùng nước ra ngoài; cá xuống nhiều quá thì đắp con đập nhỏ, lấy rổ hay tay lưới cước chặn lại, chỉ cho nước chảy xuống thôi. Mương cạn, nếu dài có thể cỡ chục người bắt rồi chuyển cá vô lu, thùng để rộng, mương nhỏ thì một hai người bắt từ từ cũng xong.

Còn có chuyện bắt vét, bắt hôi nữa. Đó là bắt cá qua một quận, có thể lên bờ hay trầm hẳn dưới mương theo dõi xung quanh, vì có những con cá khôn, nó ém một chỗ, chờ thấy an toàn sẽ lóc ra, khi ấy thì bắt chúng. Với bắt hôi, có thể người ta bắt xong, bỏ mương rồi, người khác mót sẽ bắt được một ít khi những con cá ém như lúc nãy lóc ra hoặc chúi sâu dưới sình quá lâu, giờ trồi lên, vậy là bị tóm.

Cá đồng bắt được mùa này khác mùa mưa. Nếu mùa mưa - mùa nước nổi, cá mập, thịt và da vảy trắng mềm thì mùa này da thịt cứng, đen hơn. Cũng có thể suy đoán hồi lúc nước mênh mông, thức ăn nhóc, cá ăn no nê nên mập trắng thì mùa này khô nóng, nước cạn, đục mò, ít thức ăn nên chúng đen đúa, ốm hơn nhưng rất khỏe mạnh.

Tát mương bắt cá mùa khô trời nắng chang chang, tát và bắt phải cho rồi luôn mới ăn cơm nên khi xong xuôi, người mệt và đói, cá lươn bắt được thường nướng trui hay chế biến qua loa nhưng ăn rất ngon miệng.

Bây giờ ở quê cũng còn thấy cảnh tát mương bắt cá nhưng cá ít lắm, tát cũng vì muốn vui chứ không bỏ công cả buổi như trước. Như dần bị lãng quên nên ở các khu du lịch sinh thái miền Tây, người ta có sẵn mương, mua cá đổ xuống đó và có luôn ngư cụ, muốn bắt cá thì thuê rồi trải nghiệm, nhưng thật sự ai đã từng giăng nắng tát cạn con mương ở ngoài rẫy để bắt cá thì hình thức này không mấy thú vị.

Nhớ hoài tát mương bắt cá mùa khô !

TRÍ THỨC