Thấy áo bà ba, là nhớ quê nhà !

Từ nhỏ, tôi đã thấy trang phục hàng ngày của bà mình là chiếc áo bà ba. Nó quen thuộc đến nỗi chẳng cần hỏi sao ngày nào bà cũng mặc. Hình ảnh chiếc áo bà ba in sâu vào tâm thức một cách tự nhiên...

Áo bà ba trên sân khấu.

Đậm đà tình quê

Áo bà ba truyền thống là áo không cổ, thân áo phía trước có hai mảnh, giữa có hai dãy khuy cài, xẻ tà bên hông, thân sau là một mảnh nguyên. Thường áo được kết hợp với chiếc quần đen dài chấm cổ chân hoặc gót chân, thêm chiếc khăn rằn và nón lá che nghiêng, làm cho vóc dáng của phụ nữ Nam bộ thêm mềm mại, thanh thoát.

Nhìn vào cấu trúc của chiếc áo bà ba, có thể khẳng định đây là loại trang phục đơn giản nhất. Nó giống như tính cách giản dị, nền nã của người phụ nữ Nam bộ. Áo bà ba được xem là biểu tượng, tâm hồn, kết tinh của quê hương, xứ sở, tồn tại mấy trăm năm, từ thuở ông cha khai phá mảnh đất này…

Có nhiều giả thuyết về sự ra đời của chiếc áo bà ba và đến thời điểm này chưa có một công trình nào khẳng định cụ thể. Người dân vùng sông nước Nam bộ vẫn xem đây là trang phục đặc trưng của mình. Xưa, ông bà thường mặc áo bà ba màu đen, trắng, xám, được may rộng, rất thuận tiện trong cuộc sống đời thường. Chiếc áo là trang phục hàng ngày của các cụ ông, cụ bà, những thanh niên và cả trẻ em…

Sâu lắng trong tâm thức mỗi người dân vùng đất Nam bộ, hình ảnh chiếc áo bà ba rất đỗi yêu thương. Chiếc áo cùng người nông dân ra đồng, theo cô giao liên, chị văn công vào cuộc chiến và trong nhịp sống hiện đại, chiếc áo ấy vẫn giữ cho mình một nét đẹp dịu dàng, đi vào cuộc sống của người dân xứ sở này.

Áo bà ba, súng quàng vai

Trong hai cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc, hình ảnh chiếc áo bà ba gắn liền với hình ảnh đội quân du kích tóc dài nhiều phen làm kẻ thù khiếp vía, tạo nên khúc tráng ca mang tên Đồng Khởi. Những cô du kích, giao liên với chiếc áo bà ba, súng quàng vai đã tạo nên một nét riêng cho trang phục trong chiến đấu. Hình ảnh các mẹ, các chị trong chiếc áo bà ba vẫn đẹp, lung linh, trong sáng, dệt nên trang sử hào hùng của dân tộc.

Là nữ thanh niên xung phong, bà Trần Thị Điền, nguyên Chủ tịch Hội Cựu thanh niên xung phong tỉnh Hậu Giang, nhớ lại: “Hồi xưa, chúng tôi có hai loại trang phục: Hoặc là đồ màu xanh của thanh niên xung phong, hoặc là áo bà ba đen. Khoác chiếc áo ấy, tôi thấy niềm tự hào trào dâng. Đến giờ, mấy chục năm sau hòa bình, tôi thường mặc nhiều trang phục, nhưng thói quen mặc áo bà ba vẫn còn”…

Thời chiến, những cô văn công Nam bộ chọn áo bà ba để thể hiện trên sân khấu. Nghệ sĩ nhiếp ảnh Linh Phượng, từng là thành viên Đoàn Văn công tỉnh Cần Thơ trước năm 1975, bồi hồi nhớ lại: “Trang phục biểu diễn của chị em chúng tôi thời đó cũng đa dạng, nhưng vẫn thích mặc áo bà ba lên sân khấu hơn. Mặc trang phục áo bà ba, tôi thấy mình xinh hơn, duyên dáng hơn và múa, hát trên sân khấu cũng tự tin hơn. Trang phục này đã gắn liền với chị em văn công chúng tôi mãi tận bây giờ. Giờ, mỗi lần gặp nhau, cũng ưa hẹn nhau cùng mặc áo bà ba để tìm lại ký ức xưa”.

Hình ảnh đẹp đó đã một thời đi vào âm nhạc một cách nhẹ nhàng, cảm xúc. Nhạc sĩ Huỳnh Thơ đã có một ca khúc với ca từ rất đẹp về những cô gái miền sông nước: “Áo bà ba, súng quàng vai hôm sớm ra đi. Mái tóc xanh quyện hương trái ngọt. Mặt mịn hoa dáng đẹp tình yêu, son sắt thủy chung giữ quê nhà” (Những cô gái đồng bằng sông Cửu Long).

Khoác lên chiếc áo bà ba, càng tôn lên vẻ dịu dàng, đằm thắm của phụ nữ Nam bộ.

Dịu dàng, say đắm giữa nhịp đời thường

Trong nhịp sống hiện đại, chiếc áo bà ba vẫn được giữ gìn và phát huy. Trang phục cũng có nhiều cải tiến, đa dạng về chất liệu vải, làm phong phú thêm sự lựa chọn, tôn vinh vóc dáng của người phụ nữ. Một hội thi lần đầu tiên do Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh Hậu Giang tổ chức mang tên “Áo bà ba từ truyền thống đến hiện đại - Nét duyên áo dài”, thu hút hàng trăm thí sinh tham gia. Đây là một trong những cách mà hội phụ nữ các cấp trên địa bàn tỉnh phát động, để cùng góp phần bảo tồn và gìn giữ nét văn hóa của trang phục…

Áo bà ba vẫn luôn có chỗ đứng, là một lựa chọn ý nghĩa không thể thay thế đối với người làm công tác hội. Việc sử dụng áo bà ba cũng là cách để bảo tồn giá trị văn hóa tốt đẹp này để không bị mai một theo thời gian… Chị Nguyễn Thu Mãi, cán bộ phụ nữ phường Ngã Bảy, thành phố Ngã Bảy, chia sẻ: “Hình ảnh chiếc áo bà ba đã gắn liền với em từ lâu rồi. Đặc biệt, em thường mặc áo bà ba để đi tuyên truyền, vận động bà con. Em rất tự hào khi được mặc chiếc áo đặc trưng của người phụ nữ Nam bộ và sẽ góp sức để gìn giữ và phát huy”.

Người con gái Hậu Giang với chiếc áo bà ba như đã thành một thương hiệu rất riêng, tô thêm nét đẹp dịu dàng, dung dị. Dù cuộc sống vội vã, ồn ào hơn, dù thời gian có làm cho bao giá trị thay đổi, nhưng đó đây trên con đường thời gian đằng đẵng, mẹ ta, chị ta, em ta vẫn mặc chiếc áo ấy như một nét hồn quê vẫn còn ẩn hiện đâu đây, vẫy gọi ta tìm về bên cõi nhớ:

“Chiếc áo bà ba trên dòng sông thăm thẳm. Thấp thoáng con xuồng bé nhỏ tới mong manh. Nón lá đội nghiêng tóc dài con nước đổ. Hậu Giang ơi em vẫn đẹp ngàn đời”…

VĨNH TRÀ