Vị Thanh hình thành và phát triển: Các loài động vật hoang dã của vùng đất Vị Thanh xưa

Vùng đất Vị Thanh - Hỏa Lựu xưa theo nhà Nam bộ học Sơn Nam, trong sách “Tìm hiểu về đất Hậu Giang”, cho rằng xưa cọp, sấu đông đúc không kém loài người, một vùng đất hoang nhiều hiểm nguy, trắc trở, một xứ sở mà môi trường sống thật hoang dã.

Một con cua đinh lớn được người dân bắt trên kinh xáng Xà No.

“Muỗi kêu như sáo thổi

Đỉa lội lềnh như bánh canh

Cỏ mọc thành tinh, rắn đồng biết gáy”.

Có thể tìm hiểu chi tiết một số loài vật hoang dã, từng sinh sống ở vùng đất Vị Thanh xưa.

Voi

Loài thú lớn, trọng lượng từ vài tấn trở lên. Voi ở vùng Cần Thơ - Rạch Giá là voi đồng bằng quen sống ở nơi ngập nước, nhất là các cánh đồng sậy, vì đây là thức ăn khoái khẩu của chúng. Một số vị cao niên ở xã Vị Tân, phường IV thành phố Vị Thanh, quả quyết: rạch Cửa Tràm xưa là đường voi đi xuyên rừng tràm, lâu ngày thành rạch. Tương tự, con rạch Cái Nhum tại chợ Cái Nhum cũng ra đời như vậy. Tuy nhiên, có lẽ do vùng Long Mỹ - Vị Thanh là giang sơn loài cọp, lại ít đồng sậy nên số lượng voi tới lui không nhiều. Mặc khác, khi tiến hành công cuộc khai thác lớn, đào kinh, mở lộ - người Pháp đã tổ chức mướn thầy ngải dụ voi đến vùng khác hoặc săn bắn tiêu diệt hết loài voi.

Cọp

Xưa, vùng hai bên bờ sông Cái Lớn, Cái Tư, Cái Su,… là rừng gừa mọc dày bịt, là nơi trú ẩn của loài cọp. Cọp ở đây có lẽ giống như loài cọp ở rừng U Minh, không quá dữ tợn như cọp vùng núi. Dưới bãi dừa nước, rừng tràm do ẩm ướt nên cọp sợ thúi móng không chịu ở. Do đó, người khẩn hoang thường cất chòi xa rừng, giữa ven sông, đi đường, làm lụng hay mang theo cây mác hoặc cây lao, để chống cự với cọp.

Trâu rừng

Loài trâu lớn sống hoang dã dưới đồng nước, trong vùng Đông Nam Á. Sách “Phủ biên tạp lục” của Lê Quý Đôn ghi nhận có tới hàng ngàn con tại đất phương nam. Được biết, trâu rừng thân to lớn, nặng từ 200-800kg, cao 1m7. Cặp sừng cong cứng, chắc, rất lợi hại để tự vệ. Theo tư liệu của chính quyền Pháp lưu lại ghi nhận: Vùng Cái Cau (Long Mỹ - Phụng Hiệp) trâu rừng tụ tập từng bầy. Do vậy, việc trâu rừng tới lui phía Vị Thanh là có thể, nhưng nghe đâu đến giữa đầu thế kỷ XX, người ta không còn thấy chúng trên vùng đất Đồng bằng sông Cửu Long.

Heo rừng

Vùng U Minh xưa, có rất nhiều heo rừng, với cặp nanh dài, bén nhọn, nó rất hung dữ, thường vào đồng rẫy phá hại hoa màu. Gặp cọp, cả bầy heo rừng lao vào chống cự. Dù công cuộc khẩn hoang mở rộng, nhưng đến giữa thế kỷ XX, người ta thấy heo rừng còn sinh sống rải rác vùng Vị Thanh - Hỏa Lựu.

Nai

Loài vật hiền từ, sống thành đàn trên đất rừng Long Mỹ - Vị Thanh xưa. Tại đầu nguồn sông Cái Lớn, có địa danh rạch Cái Nai (nơi có nhiều con nai sinh sống). Do ở nơi cao ráo, trên bờ sông nên nai thường làm mồi cho cọp. Nhiều vị cao niên nói khoảng đầu thế kỷ XX, vùng Vị Thanh còn khá nhiều nai, khỉ, chồn sinh sống.

Khỉ

Đây là loài vật sinh sống khá nhiều trong vùng U Minh, dọc theo rừng bần, rừng tràm các sông cái. Khỉ sống từng bầy, nhanh nhẹn, có khỉ đầu đàn. Chúng thích nhất là trái bần sẻ (bần chua) hoặc loại trái có vị ngọt. Các vị cao niên ở Hỏa Lựu kể đến thời chiến tranh chống Pháp, khỉ vẫn còn kéo về thôn xóm phá phách, kiếm ăn.

Chồn

Vùng Vị Thanh - Hỏa Lựu xưa có vô số các loài chồn như chồn đèn, chồn mướp, chồn cáo cọc. Chồn thường vào nhà cư dân phá phách, bắt gà, vịt khiến người ta phải tìm cách giăng bẫy, đuổi diệt chúng. Ở kinh Sóc Gừa, thời Pháp thuộc có một nông dân chuyên bẫy chồn đổi gạo. Do sập bẫy quá nhiều, nên người bán chồn hạ giá chỉ còn 2 lít gạo/mỗi con.

Sấu

Loài thú dữ sống dưới sông, rạch, giống sấu nhỏ gọi là sấu cá. Thời xưa, hầu hết các sông, rạch Vị Thanh đều có sấu. Đây là một trong các loài thú, đe dọa thường trực đối với cư dân

Chèo ghe sợ sấu căn chưn

Xuống bưng sợ đỉa, lên rừng cọp tha

Khi kinh xáng đào mở, xóm làng đông đúc, trên sông ghe, tàu tới lui khá nhiều, làm động nước nên loài sấu ở đây bị câu, bị sập bẫy xẻ thịt bán còn một số thì rút đi nơi khác. Khoảng giữa cuối thế kỷ XX, người ta không còn gặp sấu.

Cua đinh

Loài vật sống dưới nước, họ rùa (cùng họ với cần đước); sống nhiều trên các con sông Cái Lớn, Cái Tư, Cái Su. Cua đinh không phá, hại người, chỉ ăn cá, trầm mình dưới bùn nước. Nhiều người hồi ức, ghi nhận có con cua đinh lớn bằng cái mặt bàn tròn, thường nổi phình lên trên sông Cái Lớn. Vũ khí nguy hiểm nhất của chúng là bộ răng, lội bùn lỡ bị cua đinh cắn có khi người ta mất cả bàn chân. Trong vùng Vị Thanh - Hỏa Lựu, cua đinh còn tồn tại mãi đến bây giờ. Có điều, số lượng giảm mạnh và chỉ còn con nhỏ, nhưng bán ra thị trường giá rất cao.

Đồng họ với cua đinh, loài rùa có mặt khắp đất rừng, đất đồng Vị Thanh - Hỏa Lựu. Thịt rùa ăn ngon, dinh dưỡng cao nên từ xưa người ta thường đốt đồng bắt rùa vào mùa khô, hay săn rùa trong các lùm bụi. Loài rùa vàng, rùa nắp rất quý hiếm.

Rắn hổ

Đất đai hoang hóa, rậm rạp, ngập nước, lắm cá tôm. Ở Vị Thanh là môi trường sinh sống tốt nhất của các loài rắn, nhất là rắn dữ, máu lạnh mà bộ răng chứa đầy nọc độc, trong đó thường gặp nhất là các loài như hổ mang, hổ đất, hổ mây, hổ ngựa,… tuy nhiên lại có các loài không độc như hổ hành, ri voi, ri cóc, ri cá, bông súng, rắn râu… Riêng loài rắn hổ lông, thịt rất độc, không ai dám ăn.

Trăn

Giống như loài rắn, nhưng trăn thường có thân to, khỏe, dài đến cả chục mét, nặng hàng trăm ký. Trăn có loại trăn hoa và trăn đất, thường thì trăn rừng rất dữ tợn, có thể ngoạm siết địch thủ gãy xương cho đến chết. Thịt trăn ăn được, nhưng không ngon. Da trăn lột ra làm mặt hàng mỹ nghệ đắt giá. Vùng Vị Thanh xưa có “trăn hội” (ngày hội loài trăn) có đến cả ngàn con, tập tụ về. Đó là dịp thợ săn gặp may, bắt trăn không xuể. Giờ đây, hầu như vùng đất này không còn loài trăn sinh sống.

Đỉa

Vào thuở khai hoang mở đất, xen giữa vùng Rạch Giá - U Minh là chỗ đỉa lềnh như bánh canh. Đỉa mén nhiều nhất, loại đỉa nhỏ, vừa đặt chân xuống ruộng là chúng nghe hơi, đeo bám liền để hút máu. Loại đỉa trâu thì bằng ngón tay út, hay hút máu con trâu, khi no lớn bằng ngón tay cái dài cả 10cm.

Vắt

Nhỏ con bằng cây chân nhang, thường ở trong rừng tràm, vườn tạp, cỏ rậm ẩm thấp. Người đi đường phải bước nhanh, nếu chậm rất dễ bị vắt đeo cắn hút máu no nê. Để ngừa, trị đỉa, vắt, người ta thường dùng vôi ăn trầu hoặc tro bếp xoa lên chân khi đi ruộng, đi rừng.                                                      

VỊ THANH