Cuộc chiến giành… Mặt trăng

Ngày càng có nhiều quốc gia và các công ty đầu tư cho những kế hoạch tiếp cận và khai thác Mặt trăng, trước thực trạng đó, các tổ chức và chuyên gia đã kêu gọi Liên Hiệp Quốc (LHQ) sớm có những điều luật chung để “quản lý” Mặt trăng trước khi quá muộn.

Hàng loạt chính phủ và tập đoàn tư nhân đang có kế hoạch đổ bộ lên Mặt trăng để thăm dò khoa học và khai thác tài nguyên. Nguồn ảnh: NASA/BLOOMBERG

Đến nay, cơ sở pháp lý cho mọi hoạt động không gian là Hiệp ước Không gian (OST) 1967 được soạn thảo bởi Văn phòng về Hoạt động Vũ trụ của Liên Hiệp Quốc (OOSA). Quy tắc chính của thỏa thuận này là ngăn chặn các quốc gia đòi chủ quyền hay sở hữu không gian, cũng như chỉ được sử dụng Mặt trăng và các thiên thể khác cho các mục đích hòa bình.

Vào năm 1979, Đại hội đồng LHQ thông qua Hiệp định Mặt trăng, nói rằng tài nguyên thiên nhiên của Mặt trăng là “di sản chung của nhân loại” và rằng cần phải thiết lập một cơ quan quốc tế mới để quản lý việc sử dụng các nguồn tài nguyên này “vì việc khai thác gần đây đã trở nên khả thi”. Tuy nhiên, Mỹ và hầu hết các quốc gia có chương trình thám hiểm không gian đã không ký tên vào hiệp định này.

Một số quốc gia, bao gồm cả Mỹ và Luxembourg, đã thông qua luật để thừa nhận quyền sở hữu hợp pháp của các tài nguyên mà các công ty tư nhân khai thác được trong không gian. Hanlon cho biết, trong khi các nhà nghiên cứu pháp luật có thể không đồng ý với nhau về việc liệu các luật đó có trái với các quy định của OST, nhưng vấn đề đã trở nên rõ ràng: Rất nhiều quốc gia và doanh nghiệp đang nuôi những kế hoạch lớn cho không gian, và Mặt trăng là một trong những nơi có nhiều triển vọng về khoa học và thương mại.

Cách Trái đất khoảng 239.000 dặm (384.633km), Mặt trăng là hành tinh lớn và tương đối gần với một trữ lượng phong phú khí heli và nhiều tài nguyên khác. Hiện có ít nhất năm quốc gia đang có những kế hoạch thám hiểm Mặt trăng với những sứ mệnh đưa người lên đây. Vào năm 2013, Trung Quốc trở thành quốc gia thứ ba có thể đưa tàu vũ trụ hạ cánh mềm (soft landing) xuống Mặt trăng, sau Nga và Mỹ. Sau đó, Trung Quốc đã cho một xe tự hành thám hiểm Mặt trăng trong 2 năm liền. Nước này cũng có kế hoạch phóng một tàu thăm dò Mặt trăng khác mang tên Chang’e 5 vào cuối năm nay hoặc năm 2018, và mang mẫu vật từ Mặt trăng về Trái đất. Trung Quốc cũng có kế hoạch đưa con người lên Mặt trăng vào giữa những năm 2030.

Trong khi đó, tàu Chandrayaan-2 của Ấn Độ được thiết kế để thực hiện một cuộc hạ cánh mềm lên Mặt trăng vào năm 2018, trong khi tập đoàn tư nhân SpaceX của Elon Musk đã tuyên bố họ có hợp đồng để đưa hai người bay tham quan vòng quanh Mặt trăng vào năm 2018. Cũng trong năm tới, cuộc thi Lunar X Prize của Google sẽ thưởng 30 triệu USD cho những ai có thể phóng thành công một xe tự hành lên Mặt trăng. Những nhà tổ chức Lunar X Prize đã nói rằng có khả năng ít nhất sẽ có 1 bên tham gia làm được điều này. Nhật Bản và Nga cũng dự định đưa người lên Mặt trăng, và Mỹ cũng nói họ có thể lên kế hoạch đưa người lên Mặt trăng trở lại.

Về vấn đề cần nên có luật để quản lý Mặt trăng hay không? Bà Michelle Hanlon, một luật sư ở Connecticut, cho rằng: “Những gì chúng ta cần làm là tạo ra, về cơ bản là một cơ quan kiểu như UNESCO cho không gian”. Bà lý giải: “Cần phải thảo luận về vấn đề thương mại hóa không gian, ngay bây giờ chưa có gì cả”.

Trên thực tế NASA đã đánh động vấn đề này từ sáu năm trước, vào thời điểm kỷ niệm sứ mệnh của tàu Apollo 11 trong báo cáo chi tiết có tiêu đề “Làm thế nào để bảo vệ và giữ gìn giá trị lịch sử và khoa học của các di vật trên Mặt trăng của Chính phủ Mỹ”.

Rõ ràng nếu xảy ra các tranh chấp kiện tụng về tài sản văn hóa hay thương mại thuộc về Mặt trăng sẽ được thụ lý ở đâu - khoảng trống pháp lý này rõ ràng không còn là câu chuyện của tương lai nữa!

NGUYỄN TẤN tổng hợp