Vì sao Trung Quốc muốn đóng cửa hàng chục ngàn nhà máy thủy điện ?

Trung Quốc lên kế hoạch đóng cửa hoặc cải tạo hàng chục ngàn nhà máy thủy điện nhỏ vì chúng hoạt động kém hiệu quả do công suất nhỏ, nguồn nước sông cạn kiệt hoặc do các đập thủy điện lớn hơn ở thượng nguồn đã tích hết nước.

Đập thủy điện Bạch Hạc Than có công suất 16GW trên sông Kim Sa, một nhánh ở thượng nguồn sông Trường Giang của Trung Quốc, vừa đi vào hoạt động hồi tháng 6. Ảnh: BLOOMBERG

Từ những năm 1950, giới chức Trung Quốc đã đặt mục tiêu “chinh phục tự nhiên” bằng cách kiểm soát dòng chảy các con sông. Khi đó, nước này đã tiến hành xây dựng hàng loạt dự án đập lớn và nhỏ với tốc độ nhanh chóng để sản sinh ra điện, kiểm soát lũ lụt, cung cấp nước tưới cho đồng ruộng và nước sinh hoạt cho các thành phố. Tuy nhiên, chính sách này đang gây ra những tác động nghiêm trọng.

Nhiều đập thủy điện ở Trung Quốc đã xuống cấp, gây ra các mối đe dọa an toàn nghiêm trọng, đặc biệt là trong những cơn lũ vào mùa hè. Theo Bộ Tài nguyên nước Trung Quốc, có 3.515 vụ vỡ đập thủy điện và đập chứa nước trong giai đoạn 1951-2011, bao gồm vụ vỡ đập thủy điện Bản Kiều ở tỉnh Hà Nam và 61 đập thủy điện khác sau cơn mưa kéo dài 6 giờ đồng hồ vào tháng 8-1975, khiến tổng cộng 240.000 người thiệt mạng.

Giờ đây, các vụ vỡ đập vẫn tiếp tục xảy ra. Hồi tháng 7, hai đập chứa nước ở vùng Nội Mông bị vỡ sau cơn mưa lớn. Trong cơn đại hồng thủy “ngàn năm có một” ở tỉnh Hà Nam trong mùa hè này, khiến hơn 300 người thiệt mạng, quân đội Trung Quốc cảnh báo đập Y Hà Than ở TP.Lạc Dương của tỉnh này có thể vỡ bất cứ lúc nào.

Trung Quốc vẫn tiếp tục xây dựng các đập thủy điện lớn bao gồm đập Bạch Hạc Than có công suất 16GW trên sông Kim Sa, một nhánh ở thượng nguồn sông Trường Giang, vừa đi vào hoạt động hồi tháng 6. Tuy nhiên, Chính phủ Trung Quốc muốn dừng phát triển các dự án thủy điện nhỏ. Trong kế hoạch 5 năm lần thứ 13 đối với ngành thủy điện bắt đầu từ năm 2016, Bắc Kinh lần đầu tiên cho biết sẽ kiểm soát nghiêm ngặt việc mở rộng các trạm thủy điện nhỏ để bảo vệ môi trường.

Năm 2018, sau khi Chủ tịch Tập Cận Bình kêu gọi tăng cường bảo vệ môi trường và sau đó, một cuộc chiến dịch được phát động trên toàn quốc nhằm loại bỏ hoặc cải tạo 40.000 nhà máy thủy điện nhỏ. Các đập lớn và các hồ chứa nước của nó ở Trung Quốc cũng bị chỉ trích gay gắt vì gây tổn hại cho môi trường. Chúng nắn dòng chảy của các con sông, làm chìm ngập các môi trường sống, là xáo trộn thói quen di cư và đẻ trứng của đàn cá. Kể từ khi đập thủy điện khổng lồ Tam Hiệp trên sông Trường Giang được xây xong vào năm 2006, nhiều hồ lớn ở hạ nguồn bị thu nhỏ bị cạn kiệt nước hoặc biến mất.

“Các con sông của chúng ta đã bị khai thác quá mức sau nhiều thập kỷ xây dựng thủy điện mà không có quy hoạch đúng đắn”, Ma Jun, Giám đốc Viện nghiên cứu các vấn đề cộng đồng và môi trường ở Bắc Kinh, nói.

Một vấn đề khác là ai sẽ chi ngân sách để loại bỏ các dự án thủy điện không cần thiết này. Đóng cửa một nhà máy thủy điện là một chuyện, nhưng việc phá bỏ một con đập là điều không hề dễ dàng, đặc biệt những công trình này là một dự án kỹ thuật lớn, có kết cấu bê tông phức tạp và tiềm ẩn mối nguy hiểm nhất định.

Huyện Chu Chí, tỉnh Thiểm Tây, phía Bắc Trung Quốc, đã nợ một công ty thầu phá bỏ 3 trạm thủy điện hơn 100 triệu nhân dân tệ. Tuy nhiên, doanh thu của huyện này trong nửa đầu năm 2020 chỉ có 135 triệu nhân dân tệ. Huyện vẫn còn 26 nhà máy thủy điện cần phá bỏ. Ở nhiều nơi, do chi phí phá dỡ đắt đỏ, giới chức chỉ có thể quyết định phá dỡ các tuabin thủy điện và các con đập vẫn tồn tại.

“Trung Quốc được hưởng lợi rất nhiều từ các dự án bảo tồn nước trong nhiều thập kỷ. Nhưng có lẽ, đã đến lúc họ phải trả lại bằng việc phục hồi môi trường”, nhà môi trường học Ma nói.

NGUYỄN TẤN tổng hợp