Tiếp tục tạo bước đi vững chắc, mang tính đột phá cho ngành lúa gạo

Ngành lúa gạo Việt Nam đã khẳng định được vai trò và vị thế không chỉ trong nước mà cả thế giới về phẩm chất gạo ngon cũng như nằm trong tốp đầu về xuất khẩu gạo. Festival Quốc tế ngành hàng lúa gạo Việt Nam - Hậu Giang 2023 sẽ mở ra cơ hội để Việt Nam giới thiệu tiềm năng, lợi thế của mình đến bạn bè quốc tế. Trao đổi với phóng viên Báo Hậu Giang, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Hoàng Trung (ảnh) cho biết:

- Ngành nông nghiệp nói chung và ngành hàng lúa gạo Việt Nam nói riêng đã tạo dựng hình ảnh, dấu ấn rõ nét và đạt được những thành tựu đáng ghi nhận. Việt Nam, từ một đất nước khó khăn, đến nay đã đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và trở thành một trong những quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới với lượng gạo xuất khẩu hàng năm từ 6-7 triệu tấn. Đặc biệt, trong bối cảnh khủng hoảng lương thực, thực phẩm toàn cầu như hiện nay, vị thế và vai trò của ngành nông nghiệp càng trở nên quan trọng và ý nghĩa với an ninh lương thực toàn cầu.

Các giống lúa chất lượng cao được trưng bày trên con đường lúa gạo, cũng nhằm để giới thiệu Đề án 1 triệu héc-ta lúa được Chính phủ đã ký ban hành ngày 27-11-2023.

Sự mở cửa và tham gia sâu vào thị trường quốc tế đã đem lại động lực hết sức to lớn để khuyến khích nông dân và các thành phần tham gia chuỗi giá trị về lúa gạo, đầu tư và phát triển, giúp ngành lúa gạo ngày càng đạt hiệu suất cao.

Nhằm thúc đẩy phát triển sản xuất lúa gạo chất lượng cao, nâng cao chuỗi giá trị, lấy tăng trưởng xanh làm nền tảng và thích ứng với biến đổi khí hậu tại vùng đồng bằng sông Cửu Long, Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chủ trì, phối hợp với UBND tỉnh Hậu Giang và các Bộ, ngành liên quan tổ chức Festival Quốc tế ngành hàng lúa gạo Việt Nam - Hậu Giang 2023, với chủ đề “Gạo Xanh, Sống Lành”.

Theo ông, thông qua festival lần này sẽ mở ra tiềm năng, cơ hội gì cho ngành hàng lúa gạo Việt Nam ?

- Festival Quốc tế ngành hàng lúa gạo Việt Nam - Hậu Giang 2023 mở ra cơ hội giới thiệu tiềm năng, thế mạnh sản xuất, chất lượng hạt gạo và tạo đà thúc đẩy cho thương mại lúa gạo quốc gia. Đồng thời, đây cũng là cơ hội để Việt Nam đưa ra thông điệp với thế giới về một quốc gia có trách nhiệm với nền lương thực, thực phẩm toàn cầu.

Sự kiện cũng nhằm thực hiện Đề án Phát triển bền vững một triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030 (Đề án 1 triệu héc-ta) đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ngày 27/11/2023, góp phần to lớn trong việc thực hiện cam kết của Chính phủ về giảm phát thải khí nhà kính tại Hội nghị COP26.

Các hoạt động nào sẽ được thực hiện tại Festival lúa gạo lần này, thưa ông ?

- Festival Quốc tế ngành hàng lúa gạo Việt Nam - Hậu Giang 2023 gồm nhiều hoạt động triển lãm, hội nghị với các chủ đề chính, như: Hội thảo Đối thoại chính sách Việt Nam - châu Phi: Hợp tác Nam - Nam hỗ trợ chuyển đổi hệ thống lương thực; Hội thảo Phát triển chuỗi giá trị lúa gạo Việt Nam trách nhiệm và bền vững; Hội thảo Thị trường lúa gạo toàn cầu và xu hướng thời gian tới; Hội thảo Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo về lúa gạo.

Bên cạnh đó là các hoạt động bên lề như Trình diễn công nghệ canh tác lúa gạo; Triển lãm Con đường lúa gạo Việt Nam; các chuyến đi thực địa giới thiệu đến bạn bè quốc tế những mô hình, tiến bộ kỹ thuật trong sản xuất lúa gạo tại đồng bằng sông Cửu Long...

Tất cả những hoạt động trọng điểm tại Festival được kỳ vọng sẽ là cơ hội để các địa phương, doanh nghiệp, người nông dân có cơ hội được tiếp cận với những kiến thức sản xuất mới, các công nghệ mới, các tiến bộ khoa học kỹ thuật hiện đại đang ứng dụng trong chuyển đổi số ngành nông nghiệp nói chung và sản xuất lúa gạo nói riêng; đáp ứng yêu cầu số hóa ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới thông minh, bền vững. Từ đó, tạo ra những bước đi vững chắc, mang tính đột phá cho ngành lúa gạo Việt Nam, đáp ứng yêu cầu của xu thế quốc tế mới.

Theo kế hoạch, tại Festival lúa gạo sẽ công bố Đề án 1 triệu héc-ta, xin ông có thể nói rõ hơn đề án này ?

- Ngày 27-11 Chính phủ đã ký ban hành Đề án 1 triệu héc-ta, đây là đề án hết sức quan trọng. Thông qua Festival cũng giới thiệu để án này mang tầm vóc quốc tế, những cam kết mạnh mẽ của Việt Nam về ngành nông nghiệp, đặc biệt là về lúa đi theo hướng giảm phát thải khí nhà kính đúng cam kết của Thủ tướng chính phủ đến 2050 giảm phát thải khí nhà kính ròng về bằng 0 (không). Đây là đề án hết sức ý nghĩa và có những đánh giá rất cao từ các tổ chức quốc tế và Việt Nam. Chính vì vậy, một trong các chuỗi hoạt động của Festival lần này sẽ công bố Đề án 1 triệu héc-ta.

Bên cạnh thực hiện ngoài đồng ruộng thì Hậu Giang phối hợp chặt chẽ với Bộ NN&PTNT có khu vực trình diễn thực tế việc triển khai Đề án 1 triệu héc-ta để giới thiệu với bạn bè quốc tế để quảng bá, lan tỏa đề án. Đây cũng là hình thức để cố gắng kêu gọi nguồn lực quốc tế hỗ trợ, đồng lòng với chúng ta thực hiện đề án này. Giai đoạn từ nay đến năm 2025 cố gắng thực hiện 180.000ha trên cơ sở kết quả từ dự án VNSAT, sau đó đến giai đoạn 2030 là thực hiện đồng bộ 1 triệu héc-ta ở 12 tỉnh ĐBSCL. Kết quả thực hiện đề án này là cam kết rất ý nghĩa trong việc giảm phát thải khí nhà kính, từ đó lan tỏa sang các diện tích trồng lúa khác.

Về nguồn lực thực hiện đề án này ra sao, thưa ông ?

- Về chủ trương, kế hoạch, chỉ đạo từ Chính phủ trở xuống và Bộ NN&PTNT đã có hướng dẫn rất cụ thể để 12 tỉnh ĐBSCL tham gia cùng với Bộ thực hiện đề án này. Còn nguồn lực thực hiện đề án hơn 600 triệu USD. Hiện nay, phía ngân hàng đã cam kết cho vay khoảng 350-400 triệu USD từ nguồn vốn vay không hoàn lại khác như tín chỉ các-bon, nguồn đa phương khác từ hoạt động này. Ngân sách nhà nước sẽ cung ứng theo từng thời kỳ khoảng 100 triệu USD. Đây là nguồn lực đã và đang đàm phán để có, bên cạnh đó Bộ NN&PTNT đang tiếp tục làm việc với các tổ chức quốc tế khác để hỗ trợ nhằm có thêm nguồn lực triển khai đề án. Và nguồn lực rất quan trọng là các doanh nghiệp, các tập đoàn lớn hiện nay đang kinh doanh, sản xuất vào các chuỗi xuất khẩu gạo sẽ tham gia vào; doanh nghiệp sản xuất kinh doanh vật tư đầu vào cũng tham gia thực hiện. Trong quá trình thực hiện sẽ tạo ra các vùng sản xuất tập trung theo đề án. Bộ sẽ đẩy mạnh xã hội hóa vấn đề này để tạo ra nguồn lực thực hiện tốt nhất cho Đề án 1 triệu héc-ta lúa tới đây.

Năm nay Việt Nam xuất khẩu gạo rất thành công và đặc biệt là được công nhận gạo ngon nhất thế giới. Chúng ta phải tận dụng như thế nào để nâng cao thương hiệu gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế, thưa ông ?

- Vừa qua có 3 doanh nghiệp đưa 6 loại gạo dự thi và gạo Việt Nam cũng được công nhận gạo ngon nhất thế giới năm 2023. Đây là kết quả đáng trân trọng, khẳng định vị thế của Việt Nam với thế giới, mang lại thương hiệu cho ngành hàng lúa gạo Việt Nam không chỉ có một giống mà hiện nay có rất nhiều giống lúa chất lượng cao.

Khi được quốc tế công nhận và có giải thưởng cao như vậy, bên cạnh vinh danh sẽ có nguồn lực hỗ trợ để tiếp tục duy trì, mở rộng phát triển các giống lúa gạo được giải thưởng ra các vùng trồng đảm bảo điều kiện thời tiết, thổ nhưỡng. Bộ NN&PTNT cũng có chương trình xây dựng thương hiệu và tất cả các giống lúa đạt giải sẽ dần đưa vào xây dựng thương hiệu lúa gạo Việt Nam. Bộ đã và đang tiếp tục làm và đã giao Trung tâm xúc tiến thương mại cùng với các cơ quan hữu quan khác xây dựng thương hiệu đối với gạo đã được giải thưởng mà các tổ chức quốc tế công nhận. Bên cạnh đó, ưu tiên nguồn lực nghiên cứu khoa học để khắc phục những tồn tại về giống để tạo ra bộ giống lúa hoàn chỉnh nhất.

Ông có nhận định gì về giá lúa gạo tăng, cũng như tình hình xuất khẩu gạo thời gian qua ?

- Việt Nam là nước hàng năm xuất khẩu gạo rất lớn và chúng ta đã khẳng định vị trí này trên thế giới. Chúng ta đã cân đối đầy đủ lương thực trong nước phục vụ an ninh lương thực kể cả làm giống.

Thời gian qua giá cả biến động, chỉ có số ít doanh nghiệp nhỏ kêu lỗ, còn tất cả doanh nghiệp xuất khẩu gạo có vùng nguyên liệu thì họ chủ động được. Vấn đề bây giờ là doanh nghiệp phải bám sát thị trường, có những xem xét cụ thể về nguồn cung trong nước, giá thu mua tại đồng như thế nào để ký kết hợp đồng với đối tác. Về phía người dân thì tôi thấy rất mừng vì giá lúa tăng mới thực sự mang lại thu nhập cho nông dân. Muốn người dân bám sát đồng ruộng và đam mê với cánh đồng của mình thì giá lúa phải cao, để người dân có động lực đưa khoa học kỹ thuật vào đồng ruộng để nâng sản lượng, chất lượng lúa gạo.

Để sản xuất bền vững thì vấn đề hiện nay là phải xây dựng chuỗi giá trị trong ngành hàng lúa gạo, ông thấy vấn đề này như thế nào ?

- Khi xây dựng chuỗi giá trị thì không phải một cá nhân nào, mà có sự phối kết hợp giữa người dân và doanh nghiệp, trách nhiệm quản lý nhà nước phải thực hiện là tạo ra cơ chế, chính sách để doanh nghiệp thuận lợi nhất trong việc ký kết, liên kết với người dân. Nhưng chuỗi này phải thực sự bền vững, bảo đảm lợi ích tương xứng với những gì người dân, doanh nghiệp bỏ ra. Trong đó, khi có rủi ro xảy ra phải cùng chung tay chia sẻ.

Bộ NN&PTNT đã có rất nhiều cuộc họp, hội thảo để cùng tháo gỡ, vì chưa có chế tài nào ràng buộc nên cũng rất khó xử lý khi một trong các bên “bẻ kèo”. Hướng tới mong muốn cũng như đề nghị bà con nông dân tích cực tham gia vào HTX, hoạt động theo cơ chế HTX, khi doanh nghiệp đến hợp tác với HTX sẽ bền vững hơn, ký kết hợp đồng sẽ rõ ràng hơn, rủi ro xảy ra ít hơn, để tạo dựng chuỗi liên kết hài hòa lợi ích giữa người dân và doanh nghiệp.

Xin cảm ơn ông !

HOÀI THANH thực hiện