Giải “cơn khát” cát cho cao tốc

Dù được đánh giá có trữ lượng lớn, nhưng vì nhiều lý do mà cát được khai thác tại ĐBSCL chưa thấm vào đâu so với nhu cầu của việc thi công cao tốc. Nghịch lý này bao giờ chấm dứt để những dự án trọng điểm thôi cảnh khát cát...

Bài 1: Không để thiếu cát cho các dự án giao thông trọng điểm

Trữ lượng cát đắp nền được đánh giá đáp ứng đủ nhu cầu cho các dự án trọng điểm, nhưng việc triển khai các thủ tục còn chậm, nhất là thiếu sự phối hợp của các địa phương, nhà thầu và chưa đủ năng lực đánh giá tác động môi trường...

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cho rằng, chúng ta vừa phải đảm bảo được tiến độ nhưng không thể bằng mọi giá.

Lúng túng điều phối, khai thác

ĐBSCL hiện đang triển khai gồm 4 dự án cao tốc trọng điểm, đó là: Cần Thơ - Cà Mau, Châu Đốc - Cần Thơ - Hậu Giang - Sóc Trăng, Cao Lãnh - An Hữu, Mỹ An - Cao Lãnh, có tổng chiều dài là 355km. Theo Bộ Giao thông Vận tải (Bộ GTVT), tổng mức đầu tư 4 dự án khoảng 82.871 tỉ đồng và cần khoảng 53,68 triệu m³ cát đắp nền. Dù cần lượng cát lớn để thi công, nhưng khó khăn tại ĐBSCL hiện nay là cung không đủ cầu.

Mới đây, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã trực tiếp kiểm tra, làm việc và yêu cầu các tỉnh bố trí đủ nguồn vật liệu để đẩy nhanh tiến độ các dự án. Tỉnh An Giang được giao chỉ tiêu 7 triệu m³ (năm 2023 là 3,3 triệu m³), Đồng Tháp 7 triệu m³ (năm 2023 là 3,3 triệu m³), Vĩnh Long 5 triệu m³ (năm 2023 là 3,3 triệu m³) và ưu tiên bố trí ngay cho dự án cao tốc Cần Thơ - Cà Mau.

Trước khó khăn về nguồn cát đắp nền, nhà thầu đã thi công trước các cầu trên tuyến.

Là một trong những địa phương có mỏ cát khai thác phục vụ thi công cao tốc, Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Tháp Phạm Thiện Nghĩa cho rằng nguyên nhân chậm trễ trong việc cấp phép, gia hạn, nâng công suất khai thác mỏ cát có trách nhiệm của địa phương, các bộ, ngành và cả nhà thầu khi triển khai việc rút ngắn quy trình giao trực tiếp mỏ.

“Đồng Tháp cam kết đến ngày 20-9 sẽ hoàn thành cấp phép khai thác mỏ cho nhà thầu để bảo đảm đủ nguồn cát san lấp cho dự án cao tốc Cần Thơ - Cà Mau theo chỉ tiêu được Thủ tướng Chính phủ giao. Đồng thời, điều phối đủ nguồn cát san lấp cho các dự án cao tốc đi qua địa bàn”, ông Phạm Thiện Nghĩa thông tin.

Trong khi đó, Chủ tịch UBND tỉnh An Giang Nguyễn Thanh Bình cho biết vướng mắc lớn nhất trong cơ chế giao mỏ cho nhà thầu là khả năng, kinh nghiệm khai thác, để không ảnh hưởng đến môi trường, gây sạt lở. Theo ông Bình, nhà thầu, địa phương cần ngồi lại để có cơ chế phối hợp với địa phương để lựa chọn các doanh nghiệp có uy tín, kinh nghiệm trong khai thác mỏ.

Là địa phương có tuyến cao tốc đi qua và làm rất tốt công tác giải phóng mặt bằng để thi công dự án, ông Đồng Văn Thanh, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh Hậu Giang, cho biết: Tỉnh rất chủ động những gì địa phương làm được, nhưng lo lắng về thiếu vật liệu cát, với hơn 100km đường cao tốc trên địa bàn tỉnh. Người dân băn khoăn đường thì đã ủi nhưng chưa thấy thi công, nước ngập. Càng triển khai nhanh chừng nào thì mình hưởng lợi nhiều chừng đấy.

Ông Đồng Văn Thanh chia sẻ: “Địa phương rất mừng khi các đơn vị cung cấp cát phục vụ cho tuyến đường cao tốc đều chia sẻ là đủ số lượng cho năm 2023 và những năm tiếp theo. Nhưng giờ ai làm? Làm như thế nào? Nếu không rõ sẽ rất khó cho các địa phương, dẫn đến kéo dài. Do đó, như các địa phương đề nghị là thành lập tổ. Trong đó có tổ trưởng, nửa tháng họp một lần. Tổ trưởng ghi nhận các nội dung các địa phương kiến nghị để báo cáo Phó Thủ tướng Chính phủ có hướng dẫn và chỉ đạo tiếp theo mới nhanh được, nếu không thì rất khó về cách làm”.

Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thắng đánh giá, số lượng cát cho cao tốc vẫn còn thấp hơn rất nhiều so với trữ lượng các địa phương đã cấp phép, đồng thời khẳng định những việc đang triển khai bình thường, không phải khai thác quá mức ảnh hưởng đến môi trường. Nếu không triển khai làm đường cao tốc thì các tỉnh vẫn cấp phép khai thác.

“Tiến độ dự án không cho phép chúng ta chần chừ. Đối với miền Tây, chúng tôi rất muốn dành tất cả thời gian lớn nhất cho thi công và chờ lún. Nếu càng chậm thì càng ảnh hưởng đến chất lượng công trình. Trữ lượng năm 2023 dứt khoát không thể để công trường đang chờ cát như thế này được”, Bộ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Văn Thắng nhấn mạnh.

Cùng nhận định này, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Quý Kiên nêu quan điểm: Trữ lượng vật liệu đắp nền ở ĐBSCL không thiếu nếu có sự điều phối hợp lý. Thậm chí, một số tỉnh được đánh giá có trữ lượng thấp hoặc không cấp phép khai thác mỏ mới trong nhiều năm như Sóc Trăng, Tiền Giang đã chủ động khảo sát, đánh giá trữ lượng vật liệu san lấp để phục vụ dự án cao tốc đi qua địa bàn.

“Các địa phương ĐBSCL hiện cấp 121 giấy phép khai thác cát với tổng trữ lượng khoảng 80 triệu m³ (trong đó cát san lấp 63 triệu m³, cát xây dựng 17 triệu m³). Thời gian qua, các tỉnh trong vùng cấp tiếp 30 giấy phép thăm dò với trữ lượng dự kiến 39 triệu m³ cát san lấp và 3 triệu m³ cát xây dựng. Như vậy, tổng cộng có khoảng 120 triệu m³, trong đó có 20 triệu m³ cát xây dựng và 100 triệu m³ là cát san lấp”, Thứ trưởng Trần Quý Kiên tính toán.

Ngoài ra, cũng theo Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường, trữ lượng cát ở ĐBSCL nếu khai thác, điều phối một cách hợp lý thì hoàn toàn cấp đủ cho các dự án thành phần. Vì 4 dự án đường cao tốc cần 53,68 triệu m³ nhưng không phải cần trong 1 năm mà trải đều các năm. Bộ Tài nguyên và Môi trường vận dụng tối đa để hướng dẫn các địa phương thực hiện thủ tục giao mỏ vật liệu xây dựng cho nhà thầu, đồng thời bảo đảm kiểm soát sản lượng, bảo vệ môi trường, chống sạt lở, không để xảy ra trục lợi chính sách.

Không để tắc nguồn cung

Ghi nhận ý kiến, đề xuất của các địa phương, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà cho rằng, trữ lượng các mỏ không thiếu nhưng các địa phương, nhà thầu đang thiếu sự phối hợp, chưa hiểu cặn kẽ, đầy đủ quy định pháp lý, chưa đủ năng lực đánh giá tác động môi trường đối với những mỏ lớn để đưa ra phương án khai thác phù hợp, bảo vệ môi trường, chống sạt lở.

Theo Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà, cần xây dựng hệ thống quan trắc, đánh giá tác động môi trường tổng thể làm cơ sở cấp phép khai thác mỏ. Xem xét phương án sử dụng nguồn vật liệu san lấp từ các dự án nạo vét, khơi thông luồng lạch phục vụ cho dự án cao tốc trên cơ sở đánh giá tác động môi trường kỹ càng. Lập tổ giám sát liên ngành đối với các mỏ phục vụ dự án cao tốc trọng điểm quốc gia không để thất thoát ra bên ngoài…

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu trong tháng 9-2023, các địa phương phải hoàn thành thủ tục, đưa những mỏ mới vào hoạt động, cũng như gia hạn, nâng công suất các mỏ hiện có hoặc đã hết hạn nhưng trữ lượng vẫn còn. Bên cạnh đó, tất cả mỏ khai thác vật liệu phục vụ dự án cao tốc trọng điểm quốc gia phải hoàn thiện thủ tục theo cơ chế đặc thù trong năm 2023 theo đúng Nghị quyết của Quốc hội.

Đối với đề xuất khai thác vật liệu san lấp thu hồi từ các dự án nạo vét luồng lạch, từ các cù lao, cồn cát giữa sông, Phó Thủ tướng nhấn mạnh yêu cầu đánh giá tác động môi trường hết sức kỹ lưỡng. Bộ GTVT, các nhà thầu phải rà soát lại tiến độ các dự án cao tốc để phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường, các địa phương để điều phối hiệu quả hoạt động cung cấp vật liệu; giải quyết kịp thời những vấn đề vướng mắc pháp lý…

Bài, ảnh: MỘNG TOÀN

-------------------

Bài 2: Dùng cát biển làm vật liệu đắp nền cao tốc