Nan giải bài toán chống ngập lụt tại đô thị

Đường ở đô thị biến thành sông sau những cơn mưa lớn kết hợp triều cường đã trở thành nỗi ám ảnh của các địa phương tại ĐBSCL hiện nay. Thực trạng này đòi hỏi cần có giải pháp ứng phó để đảm bảo cuộc sống, sinh hoạt và sản xuất của người dân.

Đường Võ Văn Kiệt biến thành sông mỗi khi mưa xuống.

Ngập ngày càng nặng

ĐBSCL là vùng đang chịu tác động lớn về thiên tai và biến đổi khí hậu. Nơi đây cũng được cảnh báo là 1 trong 3 vùng đồng bằng bị ngập lụt, mất đất lớn nhất trên thế giới. Một số nghiên cứu dự báo đến cuối thế kỷ 21, mực nước biển dâng từ 0,5-1m, kéo theo khoảng 39% diện tích, 35% dân số ĐBSCL chịu ảnh hưởng. Toàn bộ 13 tỉnh trong vùng có nguy cơ ngập và có nguy cơ ngập cao. Trong đó, đáng chú ý là tỉnh Kiên Giang và Hậu Giang có nguy cơ ngập cao nhất với 80%; Bạc Liêu và Cà Mau có nguy cơ ngập thấp hơn với tỷ lệ 40-50%, tỉnh Sóc Trăng có tỷ lệ từ 25-30%.

Một số đô thị lớn, trung bình có nguy cơ ngập cao với tỷ lệ phần trăm diện tích ngập là: Thành phố Rạch Giá (85-90%); thị xã Hà Tiên (85-90%) của tỉnh Kiên Giang; thành phố Vị Thanh (85-90%), thành phố Ngã Bảy (85-90%) của tỉnh Hậu Giang; thành phố Cà Mau, tỉnh Cà Mau (60-70%); thành phố Sóc Trăng, tỉnh Sóc Trăng (10-20%); thành phố Cần Thơ (5-10%); thị xã Gò Công, tỉnh Tiền Giang (20-25%).

Tại nhiều tuyến đường ở phường V, thành phố Vị Thanh như: Đường Võ Văn Kiệt, Trần Hưng Đạo, Trần Thủ Độ,… mỗi khi mưa lớn, rất nhanh đường lại biến thành sông. Điều đáng nói, tình trạng này đã tồn tại khá lâu, thậm chí đường Trần Hưng Đạo, nằm cạnh kênh xáng Xà No nước mưa vẫn không thoát kịp, nhiều đoạn nước ngập sâu hơn nửa bánh xe.

Không riêng thành phố Vị Thanh mà nhiều tuyến đường tại thành phố Ngã Bảy cũng rơi vào tình cảnh tương tự. TS. Vũ Cảnh Toàn, Chuyên gia tư vấn của ISET Việt Nam cho biết, nghiên cứu các kịch bản về biến đổi khí hậu trong tương lai ở thành phố Ngã Bảy cho thấy mưa lũ, ngập lụt sẽ ngày càng gia tăng. Mưa 1 giờ và 3 giờ vào khoảng năm 2050 sẽ tăng lên trong kịch bản xấu nhất có thể đến 70%. Ngập lụt ở Ngã Bảy còn liên quan đến nhiều yếu tố khác, bao gồm con người làm ảnh hưởng đến tình trạng ngập lụt; hệ thống thoát nước không đồng bộ hay việc suy giảm không gian xanh, sụp lún đất.

“Tốc độ sụp lún ở Ngã Bảy khoảng 1,5 cm/năm, tức trong 20 năm tới lún xuống khoảng 30cm. Đó là chưa tính đến yếu tố gia tăng như khai thác nước ngầm hay tiếp tục đô thị hóa tạo sức nén gây sụp lún nhanh hơn. Một số vấn đề khác không chỉ nằm ở trong ranh giới thành phố mà ngập lụt ở hạ lưu ĐBSCL còn chịu ảnh hưởng từ các vấn đề ở thượng nguồn. Việc sử dụng nước, vận hành hồ đập ở thượng nguồn hay vấn đề rừng ở thượng nguồn”, TS. Vũ Cảnh Toàn thông tin.

Tình trạng ngập nước tại một số đoạn đường làm người dân di chuyển bất tiện.

Kiến tạo không gian cho nước

Ông Trần Thanh Toàn, Chánh Văn phòng thường trực Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn tỉnh Hậu Giang, nhận định: Tình hình ngập không còn chỉ Hậu Giang, mà còn diễn biến hết sức phức tạp tại các đô thị khác ở ĐBSCL. Mức độ ngập và ảnh hưởng ngày càng nghiêm trọng. Tuy Hậu Giang không ngập nhiều như Cần Thơ, nhưng ảnh hưởng lớn đến đời sống, sinh hoạt của người dân. Để đánh giá toàn diện về mức độ ngập và ảnh hưởng đối với đô thị cần phải có đánh giá toàn diện. Từ đó, đề ra giải pháp tổng thể ứng phó với tình hình ngập đô thị cũng như có các dự án công trình hoặc phi công trình trên cơ sở phân bổ nguồn lực hợp lý, đảm bảo phát huy hiệu quả.

Còn tại thành phố Cần Thơ, đợt triều cường rằm tháng 9 âm lịch vừa qua làm nhiều khu vực bị ảnh hưởng nặng bao gồm bến Ninh Kiều, đường Lê Thánh Tôn, Hai Bà Trưng, Châu Văn Liêm, Tân Trào... Trong đó, bến Ninh Kiều chìm trong nước, nhiều đoạn ngập sâu hơn nửa mét. Nói về nguyên nhân ngập của thành phố Cần Thơ, ông Mai Như Toàn, Giám đốc Sở Xây dựng thành phố cho rằng, địa phương quy hoạch hệ thống thoát nước và trên cơ sở quy chuẩn, tiêu chuẩn, tính toán lượng mưa trong hệ thống thoát nước là 90mm. Năng lực thoát nước hiện nay đối với các cơn mưa đột ngột và lớn là không kịp.

“Ngành xây dựng sẽ kiến nghị Trung ương, Bộ Xây dựng liên quan đến quy chuẩn thoát nước. Khi tính toán hệ thống thoát nước cần căn cứ theo quy chuẩn, lượng mưa bao nhiêu. Nhưng với tình hình cực đoan hiện nay thì mức độ rủi ro khi tính vào trong hệ thống này phải có biên độ rộng hơn”, ông Mai Như Toàn chia sẻ.

Phát biểu tại hội nghị thúc đẩy hạ tầng giao thông ĐBSCL tại Cần Thơ mới đây, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan cho rằng: Ngập úng, lún sụp ở ĐBSCL là rất lớn. Khai thác nước ngầm, sụp lún kể cả những hạ tầng, kể cả những hạ tầng của nông nghiệp phát triển nông thôn chứ không riêng gì hạ tầng giao thông. Đây là vấn đề mang tính chất liên vùng, liên tỉnh, liên địa phương không riêng về một nơi nào đó.

Các chuyên gia chỉ ra rằng có 3 nguyên nhân khiến các đô thị trong vùng ĐBSCL bị ngập. Thứ nhất, do nước biển dâng. Thứ hai, đồng bằng vẫn đang sụp lún vài centimet mỗi năm do khai thác nước ngầm quá mức. Thứ ba, thủy triều vào qua các nhánh lớn của sông Cửu Long không còn lan tỏa đi đâu được vì hai bên sông đều có đê cống chặn lại. Nước thủy triều chỉ chảy trong dòng chính nên mạnh hơn và dâng cao hơn trước đây.

Để thích ứng biến đổi khí hậu, Cục Phát triển Đô thị (Bộ Xây dựng), chỉ ra rằng phải kiến tạo không gian cho nước. Phương châm sống chung với lũ, cộng với trị thủy, cũng như có giải pháp công trình và phi công trình, phân tán tập trung. Theo đó, có 5 giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu vùng ĐBSCL. Đó là, kết hợp phi tập trung và tập trung nén chủ động dành chỗ cho nước. Đảm bảo sự cân bằng hệ sinh thái và cấu trúc sông, kênh, rạch hiện có. Chọn đất phát triển đô thị, điểm dân cư nông thôn tính đến tác động của biến đổi khí hậu và nước biển dâng, phù hợp với đặc điểm cấu trúc địa hình tự nhiên. Lồng ghép giải pháp phát triển hạ tầng kỹ thuật với giải pháp phát triển giao thông - thủy lợi. Liên kết đô thị nông thôn theo tiểu vùng ngập để có giải pháp chống ngập và mô hình phát triển phù hợp, tương thích.

MỘNG TOÀN