Những vấn đề người muốn cai thuốc lá quan tâm

BSCK1. Lê Văn Chúc, Giám đốc Trung tâm Truyền thông - Giáo dục sức khỏe tỉnh Hậu Giang, đã có những chia sẻ về những điều cần biết, cần quan tâm đối với người muốn cai thuốc lá, thông qua hình thức hỏi đáp, xin gửi đến quý độc giả.

Ảnh minh họa.

Hỏi: Thưa bác sĩ, phải ăn uống như thế nào để tránh tăng cân khi cai thuốc lá ?

Đáp: Không nên sử dụng từ ăn kiêng dùng trong cai nghiện thuốc lá, vì đây không phải là vấn đề nhịn ăn hoặc là ăn ít đi mà chỉ là điều chỉnh để có thói quen ăn uống tốt cho sức khỏe, trong đó có thói quen uống rượu bia.

Khi cai thuốc lá nên thực hiện chế độ ăn hợp lý: ăn sáng nhiều, trưa vừa phải, tối ít; ăn uống đều đặn: tránh bỏ bữa, ăn vặt; ăn ít mỡ, nhiều rau và đa dạng. Cần chuẩn bị sẵn một chút thức ăn vặt như trái cây, yaourt đề phòng khi có những lúc hạ đường huyết trong giai đoạn đầu cai thuốc lá, tránh dùng kẹo, bánh ngọt làm thức ăn vặt vì sẽ dẫn đến tăng cân. Thói quen uống rượu quá mức cũng cần được điều chỉnh.

Thói quen ăn uống “mới” này nên được duy trì lâu dài sau cai thuốc lá và nếu có thể phổ biến rộng rãi cho cả gia đình thì rất tốt.

Hỏi: Phải thay đổi thói quen uống cà phê như thế nào khi cai thuốc lá, thưa bác sĩ ?

Đáp: Cà phê và thuốc lá có liên hệ rất chặt ở người nghiện thuốc lá. Vì thế không lạ gì khi thấy có một số người hút thuốc lá uống đến cả lít cà phê mỗi ngày. Khi cai thuốc lá, người cai thuốc lá phải tập một thói quen mới là uống cà phê không hút thuốc lá. Điều này có thể gây khó khăn, vì thế trong giai đoạn đầu nên giảm số lần và số lượng cà phê xuống để tránh bị cám dỗ. Người cai thuốc lá được khuyên chỉ nên uống cà phê 2-3 lần trong ngày, tập trung vào buổi trưa để tránh cảm giác buồn ngủ ban ngày. Khói thuốc lá có chứa hydrocarbure có hiệu lực làm tăng hoạt động của một men chuyển hóa cà phê ở gan. Khi cai thuốc lá men này không hoạt động mạnh nữa làm lượng cafein được giữ lâu hơn trong cơ thể, nếu tiếp tục uống nhiều cà phê như trước sẽ gây kích thích, bứt rứt và mất ngủ trong một số trường hợp.

Hỏi: Như vậy, nên thay đổi thói quen uống rượu bia như thế nào khi cai thuốc lá, thưa bác sĩ ?

Đáp: Mối liên hệ giữa rượu bia và thuốc lá là rất chắc chắn. Người hút thuốc lá nhiều thì uống nhiều rượu hơn người hút thuốc lá ít. Cả hai thứ này đều có tác động thưởng thông qua tác động dopaminergic tại não. Rượu có tác động giảm lo âu, còn thuốc lá thì chủ yếu là tác động gây hưng phấn. Uống rượu nhiều liên tục là yếu tố cản trở cho cai thuốc lá. Cai thuốc lá như thế sẽ dễ hơn nhiều khi không hay uống rượu vừa phải.

Trong trường hợp vừa nghiện rượu vừa nghiện thuốc lá, cần phải tiến hành cai đồng thời. Tuy nhiên, nếu việc này quá khó khăn, cần phải chuyển bệnh nhân lên tuyến chuyên sâu hơn hoặc tiến hành cai rượu trước rồi mới cai thuốc lá sau. Một người còn đang uống rượu nhiều thì không tài nào cai thuốc lá được.

Hỏi: Người mới cai thuốc lá hay thèm hút thuốc lá mỗi khi thấy người khác hút. Bác sĩ có lời khuyên gì cho người cai thuốc lá ?

Đáp: Môi trường xung quanh hút thuốc lá như trong gia đình hoặc tại công sở là một rào cản cho thành công cai thuốc lá. Người cai thuốc lá nên tạo ra xung quanh mình môi trường không hút thuốc lá. Cần thông báo rộng rãi cho người thân trong gia đình và bạn bè ngoài xã hội về quyết định cai thuốc lá của bản thân và yêu cầu mọi người hỗ trợ bản thân cai thuốc lá bằng cách không hút thuốc lá trước mặt, không mời hút thuốc lá.

Một số người không dám nói với người xung quanh về quyết định cai thuốc lá của bản thân vì sợ sẽ xấu hổ hoặc thậm chí là “mất mặt” nếu mình hút lại. Cần gạt bỏ tâm lý này vì tái nghiện cũng là một bước tiến đến cai thuốc thành công, nên không việc gì phải xấu hổ cả, ngược lại việc thông báo này sẽ tạo ra môi trường thuận lợi hơn cho người cai thuốc lá.

Hỏi: Có một số thời điểm trong ngày ví dụ khi uống cà phê, ăn cơm, người cai thuốc lá thường cảm thấy rất muốn hút thuốc, lúc đó sẽ xử lý như thế nào, thưa bác sĩ ?

Đáp: Hút thuốc lá lặp đi lặp lại trong một thời gian dài trong những hoàn cảnh cố định sẽ làm hành vi hút thuốc lá được thực hiện như phản xạ có điều kiện. Người ta gọi đây là những trường hợp nghiện hành vi. Để phá bỏ chuỗi phản xạ có điều kiện này cần phải cắt bỏ ít nhất một mắt xích. Ví dụ bình thường sau khi ăn trưa sẽ ngồi lại một chút uống trà, xỉa răng rồi hút thuốc lá, người cai thuốc lá được khuyên sau khi ăn xong đứng lên ngay đi đánh răng hay làm một việc gì đó chứ không lân la lâu nơi bàn ăn. Người hay hút thuốc khi uống cà phê được khuyên uống cà phê muộn hơn hay sớm hơn thời điểm hàng ngày, uống ở một nơi khác với nơi quen thuộc vẫn uống hàng ngày, uống với một người khác với người vẫn uống hàng ngày,...

Hỏi: Thưa bác sĩ, tại sao người cai thuốc lá thường bị mất ngủ ?

Đáp: Mất ngủ là triệu chứng của hội chứng cai thuốc lá xuất hiện khi người nghiện thuốc lá nặng tự cai, không dùng thuốc. Mất ngủ thường chỉ thoáng qua và biểu hiện dưới dạng là khó đi vào giấc ngủ. Người cai thuốc lá có dùng nicotine thay thế cũng có thể mất ngủ. Có 2 nguyên nhân có thể giải thích. Nguyên nhân thứ nhất là liều nicotine không đủ làm xuất hiện triệu chứng thiếu thuốc, lúc này cũng giống như trường hợp tự cai thuốc lá không dùng thuốc, người cai thuốc lá sẽ cảm thấy khó khăn khi đi vào giấc ngủ. Nguyên nhân thứ hai là do tác dụng của chính nicotine thay thế đặc biệt là dạng thuốc dán trong 24 giờ, lúc này người cai thuốc lá không gặp khó khăn khi đi vào giấc ngủ nhưng lại hay bị thức giấc vào giữa đêm, hay bị ác mộng. Chỉ cần tháo miếng dán vào ban đêm, các triệu chứng này sẽ giảm đi.