Trí tuệ nhân tạo và những cơ hội cho nghề báo

Dù phát triển đến đâu, nhà báo mới có thể đặt câu hỏi vì cộng đồng, truy vấn đến tận cùng sự thật và viết ra những điều khiến xã hội thay đổi.

AI tạo ra hình ảnh về hoạt động của nhà báo sống động đến mức bạn phải dừng lại xem. Ảnh: Đ.B

Hôm qua (ngày 11-6), Báo Hậu Giang có đăng bài “Chuyện AI trong nghề báo: Giữ vững nghề, đón đầu công nghệ”; đây là vấn đề thời sự không những trong nghề báo mà ở các lĩnh vực khác của đời sống chính trị, xã hội hiện cũng đang chịu sự chi phối của AI.

Nhìn lại tiến trình phát triển của báo chí cách mạng Việt Nam cho thấy trăm năm qua đã đạt nhiều thành tựu rất đáng tự hào; song những năm tới là thách thức cũng như cơ hội không ít cho ngành báo chí và nhà báo.

Những ngày cũ của một nghề luôn chuyển động

Viết bằng tay, chép bằng mắt, in bằng cả trái tim, đó có thể là những gì chúng ta hoài niệm về nghề báo trước đây, trước khi có internet. Những trang báo in khi ấy là kênh thông tin chủ lực, nơi mỗi chữ in ra đều phải được cân nhắc rất kỹ lưỡng bởi không có cơ hội sửa như bây giờ - trên báo điện tử. Nhà báo thời ấy vừa là người đưa tin, vừa là chứng nhân lịch sử…

Từ sau năm 1986 - thời kỳ đổi mới, báo chí bắt đầu chuyển mình mạnh mẽ. Công nghệ in phát triển nhanh, sau đó là internet và báo điện tử, đã liên tục tạo ra các cuộc cách mạng…nhỏ trong quy trình làm báo.

Từ những năm 2000 trở lại đây, sự bùng nổ của internet, mạng xã hội đặt báo chí truyền thống vào thế cạnh tranh chưa từng thấy. Facebook, YouTube, TikTok... trở thành nền tảng thông tin khổng lồ, nơi bất kỳ ai cũng có thể trở thành… “người đưa tin”.

Đồng thời, độc giả cũng thay đổi: Họ không còn chỉ đọc tin, mà muốn chia sẻ, tương tác và phản hồi, tạo ra các sản phẩm báo chí... Điều này buộc nhà báo không chỉ biết viết, mà còn cần hiểu biết nhiều thứ, trong đó có kiến thức về công nghệ…

Từ một nghề từng thiên về khả năng quan sát và ngôn ngữ, nhà báo những năm thập niên đầu thế kỷ XXI phải biết sản xuất video, sản phẩm âm thanh, chỉnh sửa hình ảnh…

Nhưng công nghệ dù có thay đổi nhiều vào thời điểm này thì con người trong nghề báo vẫn giữ vai trò chủ đạo, quyết định hình hài sản phẩm. Những cuộc điều tra chuyên sâu của nhà báo, những bài phỏng vấn chạm đến chiều sâu cảm xúc, những góc nhìn nhân văn giữa thời cuộc… là sản phẩm của sự thấu cảm, phản biện khoa học mà máy móc khó thay thế.

Cho tới khi AI xuất hiện. Nhiều người trải nghiệm và đặt câu hỏi: liệu AI có thay thế nhà báo không?

AI không còn là chuyện tương lai

Ngay lúc này, các nền tảng như ChatGPT, Gemini, Claude hay Copilot đã có thể viết tin nhanh, tổng hợp sự kiện, tạo tiêu đề hấp dẫn, thậm chí bắt chước phong cách viết của phóng viên, nhà báo. Một số tòa soạn lớn trên thế giới đã sử dụng AI để hỗ trợ viết bản tin tài chính, thể thao hoặc cập nhật theo giờ…

Đây là 5 trong 10 sản phẩm “tin 50 từ” do AI tạo ra.

Tác giả đã “đưa cho” AI một báo cáo và đề nghị viết 10 tin với 10 chủ đề khác nhau, kết quả đúng như mong muốn, dĩ nhiên cần sự điều chỉnh lại cho hoàn chỉnh nhất.

Không chỉ dừng ở nội dung văn bản, AI còn có thể tạo/dựng video, tạo giọng nói, mô phỏng hình ảnh và thiết kế đồ họa... Sự tiện lợi vô cùng này giúp giảm tải cho nhà báo, nhưng cũng đặt ra dấu hỏi lớn: đâu là ranh giới giữa hỗ trợ và thay thế?

Và sự tiện lợi vô cùng đó đã đặt ra nhiều câu hỏi về sự chính xác của thông tin; máy học không cảm xúc nên có thể tạo ra nội dung sai mà không tự nhận ra?... Và việc kiểm duyệt, xác minh, vấn đề đạo đức nghề báo cũng vì thế càng trở nên đáng quan tâm. Nhà báo không chỉ làm nội dung, mà còn phải là người giám sát công cụ để AI phục vụ thông tin đúng, thay vì chưa đúng, méo mó sự thật…

Nói gì đi nữa, AI cũng mở ra một thế giới mới cho nghề báo. Những nhà báo biết cách sử dụng AI có thể tăng tốc quy trình sản xuất tin bài, cá nhân hóa nội dung cho độc giả, phân tích dữ liệu sâu hơn và tiếp cận những nhóm công chúng mới.

Hiện nay, nhiều nền tảng truyền thông đang xây dựng newsroom tích hợp AI, nơi mỗi khâu từ gợi ý đề tài, phân tích xu hướng, biên tập đến tối ưu hóa nội dung đều có sự hỗ trợ của công nghệ.

Thay vì lo sợ bị thay thế, nhà báo cần chủ động học và ứng dụng AI vào công việc. Đây là lúc cần làm mới mô hình đào tạo báo chí, nâng cao năng lực số cho đội ngũ nhà báo và thúc đẩy tư duy sáng tạo.

Cũng như những lần chuyển mình trước: từ viết tay sang đánh máy, từ báo in sang báo mạng; lần này, AI tiếp tục là phép thử: Ai dám đi trước, người đó giữ được bạn đọc.

Báo chí sẽ không còn chỉ là tin tức

Mạo muội trao đổi các vấn đề của báo chí tương lai, ta có thể hình dung bức tranh báo chí khả năng như thế này không:

Nếu hiện tại là thời điểm AI bắt đầu tham gia vào các khâu sản xuất nội dung, thì tương lai gần, khoảng 5 năm sẽ là lúc nghề báo tái định nghĩa lại chính mình. Sản phẩm báo chí sẽ ít bản tin rải rác theo sự kiện, mà sẽ mang đậm dấu ấn phân tích, tương tác và hướng đến trải nghiệm cá nhân hóa cho từng độc giả.

Trang báo điện tử của tương lai sẽ tích hợp đa phương tiện: từ chữ viết, âm thanh, hình ảnh cho đến thực tế tăng cường (AR), thực tế ảo (VR). Một bài viết có thể đồng thời là podcast, đồ họa trực quan, video ngắn hoặc dữ liệu mở cho người dùng tự khám phá.

Nhà báo không còn dừng ở viết tốt hay nói hay, mà là khả năng chọn lọc thông tin, kết nối dữ liệu và kể một câu chuyện có chiều sâu, có cảm xúc, có tính định hướng xã hội. Nhà báo cần kết hợp tư duy phản biện, cảm nhận xã hội với kỹ năng công nghệ để tạo ra những sản phẩm “đa tầng thông tin”, chạm đến cả lý trí lẫn trái tim.

Để đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao của thời đại, các trường đào tạo báo chí, các tòa soạn đã hành động và chính mỗi nhà báo phải cần xác định rõ: không thể làm nghề báo kiểu cũ trong một thế giới mới. Đào tạo lại, học suốt đời và sẵn sàng tái cấu trúc quy trình làm việc là yêu cầu bắt buộc nếu muốn tồn tại và phát triển.

Chắc chắn rằng, 5 năm tới, nhà báo sẽ là người thành thạo các công cụ số, biết làm việc với AI như một trợ lý và biết cách đánh giá rủi ro thông tin, quản trị uy tín cá nhân và giữ vững chuẩn mực đạo đức trong không gian mạng.

Dù phát triển đến đâu, báo chí vẫn là một nghề của con người, vì con người. AI có thể thay thế thao tác, hỗ trợ quy trình, thậm chí mô phỏng phong cách nhưng chỉ nhà báo mới có thể đặt câu hỏi vì cộng đồng, truy vấn đến tận cùng sự thật và viết ra những điều khiến xã hội thay đổi.

* * *

Tương lai của báo chí không chỉ nằm trong máy móc, mà còn nằm ở sự trưởng thành của những người làm báo - những người đủ bản lĩnh để sử dụng công nghệ như đôi cánh, nhưng vẫn giữ trái tim tỉnh táo giữa bầu trời dữ liệu rộng lớn.

TRÍ THỨC