Xuất khẩu gạo khởi sắc

Mặc dù những tháng đầu năm nay tình hình xuất khẩu gạo khá khả quan, nhưng theo nhận định thì thị trường thương mại gạo toàn cầu vẫn phải đối mặt với những thách thức, dự báo sẽ tác động tới hoạt động kinh doanh xuất khẩu gạo của thương nhân Việt Nam trong những tháng cuối năm 2024.

Nông dân Hậu Giang sắp bước vào vụ thu hoạch lúa Hè thu trong niềm phấn khởi vì giá lúa duy trì ở mức cao.

Cơ hội gia tăng xuất khẩu gạo

Số liệu từ các cơ quan chuyên môn cho thấy, 5 tháng qua, cả nước đã xuất khẩu được gần 4,2 triệu tấn gạo, đạt kim ngạch gần 2,7 tỉ USD, tăng gần 15% về lượng nhưng tăng tới hơn 38% về giá trị. Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), gạo tiêu chuẩn 5% tấm hiện ở mức 577 USD/tấn; gạo 25% tấm ở mức 558 USD/tấn; gạo 100% tấm duy trì ổn định ở mức 478 USD/tấn.

Hiện tại, một số địa phương vùng ĐBSCL cũng bước vào thu hoạch vụ lúa Hè thu, giá bán dao động từ 7.400-8.000 đồng/kg. Trong diện tích xuống giống lúa Hè thu của Hậu Giang vụ này cũng đã có gần một nửa trong giai đoạn trổ chín. Ngành nông nghiệp tỉnh phấn đấu vụ lúa Hè thu 2024 sẽ gieo trồng đạt 73.800ha, với năng suất 6,6 tấn/ha và tổng sản lượng đạt 442.800 tấn để phục vụ cho tiêu dùng nội địa và xuất khẩu. Để đảm bảo vụ lúa được thắng lợi, bà Nguyễn Thị Giang, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT Hậu Giang, cũng đã đề nghị ngành nông nghiệp các địa phương trong tỉnh cùng bà con nông dân thăm đồng thường xuyên để sớm phát hiện sâu bệnh, phòng trị kịp thời. Khuyến cáo người dân chủ động phòng trừ lem lép hạt ở giai đoạn trước và sau trổ bằng một số loại thuốc đặc trị để không ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng khi thu hoạch.

Theo Bộ NN&PTNT, sản lượng gạo hàng hóa xuất khẩu chủ yếu tập trung ở các tỉnh vùng ĐBSCL; các vùng khác chủ yếu phục vụ cho tiêu thụ nội địa. Tổng khối lượng gạo hàng hóa cho xuất khẩu tại các tỉnh vùng ĐBSCL năm 2024 ước đạt khoảng 7,6 triệu tấn, trong đó nhóm gạo chất lượng cao khoảng 3,2 triệu tấn; nhóm gạo thơm, đặc sản đạt 2,5 triệu tấn; nhóm gạo chất lượng trung bình đạt 1,15 triệu tấn; nhóm nếp đạt 0,75 triệu tấn.

Theo Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA), nguồn cung gạo toàn cầu được dự báo sẽ không còn dồi dào khi nguồn cung chính chiếm tới 40% sản lượng toàn cầu là Ấn Độ sẽ giảm 4 triệu tấn so với niên vụ trước, chỉ còn 132 triệu tấn; các thị trường khác như Philippines, Indonesia, Thái Lan, Campuchia… cũng được dự báo giảm sản lượng do tác động của hiện tượng El Nino và biến đổi khí hậu.

Sản lượng gạo toàn cầu niên vụ 2023-2024 sẽ đạt gần 518 triệu tấn, trong khi tổng mức tiêu thụ là 525 triệu tấn. Như vậy, dự báo thế giới sẽ thiếu hụt khoảng 7 triệu tấn gạo trong năm 2024. Điều này tạo ra cơ hội cho các nước xuất khẩu gạo, trong đó có Việt Nam. Năm 2024, Việt Nam có thể đáp ứng được nguồn cung để xuất khẩu gạo tương đương năm 2023 nhưng vẫn bảo đảm an ninh lương thực.

Theo Bộ Công thương, so với tổng quan năm 2023, hoạt động xuất khẩu trong những tháng đầu của năm 2024 đã có dấu hiệu khá khả quan. Bối cảnh kinh tế thế giới dần có yếu tố tích cực hơn cho hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa, cụ thể là tình hình kinh tế vĩ mô khả quan hơn khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) đã đưa ra những thông điệp ngừng tăng lãi suất và tiến tới xem xét giảm lãi suất trong năm 2024 để thúc đẩy tăng trưởng và tiêu dùng. Việt Nam tiếp tục tích cực đàm phán, trao đổi song phương với các đối tác nhập khẩu về việc xem xét tiến tới ký kết Bản ghi nhớ thương mại gạo tạo môi trường ổn định bền vững về thương mại gạo cho doanh nghiệp hai nước. Đồng thời, mở rộng đàm phán, ký kết Bản ghi nhớ về thương mại gạo với các thị trường mới. Các yếu tố của biến đổi khí hậu như nhiệt độ trung bình tăng cao, thời tiết khắc nghiệt, mưa lũ, thiên tai  đã tiếp tục gây ảnh hưởng lớn tới hoạt động sản xuất nông nghiệp nói riêng và canh tác nông nghiệp nói chung trên thế giới; làm giảm nguồn cung nhiều mặt hàng, trong đó có gạo, nâng giá các mặt hàng này trên thị trường thế giới, đồng thời tạo ra cơ hội để Việt Nam tiếp cận và trở thành nhà cung cấp thay thế tại nhiều thị trường.

Mặc dù vậy, tình trạng xâm nhập mặn tại ĐBSCL mùa khô năm 2024 ở mức cao hơn trung bình nhiều năm. Các đợt xâm nhập mặn tăng cao ở cửa sông Cửu Long có khả năng ảnh hưởng đến sản xuất lúa, gạo vụ Hè thu năm 2024. Tình hình kinh tế, thương mại thế giới còn nhiều biến động và chưa thể phục hồi hoàn toàn trong năm 2024. Những bất ổn liên quan đến căng thẳng địa chính trị khu vực và toàn cầu tiếp tục diễn biến phức tạp đặc biệt tại khu vực châu Âu và Trung Đông, căng thẳng Biển Đỏ gây ảnh hưởng tới tâm lý giao thương, quá trình giao nhận, giá cả nhiều mặt hàng quan trọng.

Dự báo lượng gạo toàn cầu thiếu hụt sẽ là cơ hội để Việt Nam gia tăng xuất khẩu gạo.

Nắm bắt thị trường, nâng cao giá trị

Để đảm bảo an ninh lương thực và xuất khẩu gạo trong bối cảnh giá cả nhiều chủng loại hàng hóa, trong đó có lương thực biến động hết sức khó lường, Bộ Công thương chủ động phối hợp với VFA theo dõi sát tình hình thị trường, nhằm kịp thời đưa ra những khuyến nghị, động thái cần thiết. Tiếp tục tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức của thương nhân để nhận thức đầy đủ về các quy định tại các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, Hiệp định song phương như dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kiểm dịch thực vật, truy xuất nguồn gốc... để tận dụng tối đa lượng hạn ngạch thuế quan dành cho gạo Việt Nam. Tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các Bộ, ngành, VFA và các thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo trong công tác tháo gỡ khó khăn, vướng mắc xuất khẩu gạo sang các thị trường; nhất là trong bối cảnh xu hướng gia tăng các rào cản kỹ thuật, vệ sinh an toàn thực phẩm như hiện nay. Tăng cường cảnh báo, hỗ trợ, tháo gỡ khó khăn cho thương nhân trong hoạt động kinh doanh xuất khẩu gạo; nâng cao năng lực cạnh tranh; xây dựng, củng cố đội ngũ thương nhân đáp ứng yêu cầu cạnh tranh và hội nhập.

Bộ Công thương tiếp tục linh hoạt tổ chức, triển khai các hoạt động xúc tiến thương mại, kết hợp giữa hình thức truyền thống và trực tuyến nhằm tăng cường thúc đẩy quan hệ hợp tác về thương mại gạo với các thị trường truyền thống như Indonesia, khu vực châu Phi, Trung Quốc…; khai thác các thị trường ngách với chủng loại gạo thơm, gạo chất lượng cao mà ta đã thâm nhập được trong các năm vừa qua là EU, Hàn Quốc, Hoa Kỳ, khu vực Bắc Mỹ… Tăng cường công tác thông tin thị trường; duy trì chế độ báo cáo, cung cấp thông tin từ các Thương vụ, chi nhánh Thương vụ tại các quốc gia, vùng lãnh thổ để theo dõi, bám sát diễn biến tình hình thị trường thế giới, nhất là tình hình các thị trường lớn để kịp đề xuất các biện pháp xử lý; chủ động có biện pháp ứng phó khi có diễn biến bất thường, thúc đẩy xuất khẩu gạo.

Phối hợp với cơ quan đại diện ngoại giao, cơ quan đại diện thương mại ở nước ngoài tiếp tục hỗ trợ các doanh nghiệp thực hiện hoạt động xúc tiến xuất khẩu gạo; tăng cường các hoạt động vận động ngoại giao và chỉ đạo, hỗ trợ Thương vụ Việt Nam trong việc nắm thông tin, diễn biến thị trường, vận động cơ quan có thẩm quyền của các nước dành sự quan tâm đến nguồn cung cấp gạo từ Việt Nam và tăng cường quan hệ thương mại gạo với Việt Nam.

Để tận dụng cơ hội thị trường, thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu gạo trong dài hạn theo đúng chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, góp phần thực hiện mục tiêu đã đề ra tại Chiến lược phát triển thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam đến năm 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 583/QĐ-TTg ngày 26/5/2023, Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên đã nhấn mạnh các nhiệm vụ chính cần các Bộ, ngành, địa phương, Hiệp hội và thương nhân tích cực phối hợp với Bộ Công thương cùng triển khai để đảm bảo tiêu thụ lúa gạo hàng hóa với giá có lợi cho người nông dân; duy trì mức dự trữ lưu thông tối thiểu theo quy định; cân đối xuất khẩu và tiêu dùng nội địa, góp phần bình ổn giá lúa, gạo trong nước và tạo thuận lợi giao thương, bảo đảm xuất khẩu có hiệu quả và nâng cao khả năng cạnh tranh, giá trị sản phẩm gạo Việt Nam trên thị trường lương thực thế giới.

Bộ NN&PTNT cho biết, sẽ chỉ đạo Sở NN&PTNT các địa phương chú trọng bảo đảm diện tích đất trồng lúa phù hợp, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu đang tác động mạnh mẽ tới hoạt động sản xuất nông nghiệp nói chung và lúa gạo nói riêng. Tiếp tục đẩy mạnh tái cơ cấu ngành lúa, gạo theo hướng nâng cao chất lượng, hiệu quả. Làm tốt công tác định hướng quy hoạch vùng trồng, tổ chức sản xuất, cơ cấu giống, kỹ thuật canh tác, ứng dụng công nghệ trong sản xuất, thu hoạch, bảo quản… Đồng thời, chú trọng xây dựng các tiêu chuẩn về sản xuất, chế biến và chất lượng sản phẩm phù hợp với yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế để nâng cao khả năng cạnh tranh và giá trị sản phẩm gạo Việt Nam mở rộng thị phần tại các thị trường đòi hỏi cao về tiêu chuẩn chất lượng.

Tiếp tục hoàn thiện các cơ chế chính sách để thu hút đầu tư, tạo nguồn lực đẩy mạnh nghiên cứu, phát triển các giống lúa có năng suất, chất lượng cao phù hợp với điều kiện canh tác và nhu cầu thị trường; đẩy mạnh thực hiện có hiệu quả các chính sách khuyến khích, hỗ trợ xây dựng vùng nguyên liệu và xây dựng, nhân rộng các mô hình chuỗi liên kết giữa sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, bảo đảm hài hòa lợi ích giữa người dân và doanh nghiệp, tạo nguồn cung gạo ổn định, chất lượng, đáp ứng yêu cầu của thị trường trong nước và xuất khẩu. Chủ động theo dõi sát tình hình, kịp thời nắm bắt thông tin để cung cấp đầy đủ, chính xác về diễn biến thị trường lúa, gạo và hướng dẫn, khuyến cáo các địa phương, doanh nghiệp và các hộ nông dân tuân thủ nghiêm các quy định về tiêu chuẩn, quy chuẩn, chất lượng, quy định của thị trường nhập khẩu để chủ động xây dựng, điều chỉnh kế hoạch sản xuất, kinh doanh phù hợp, bảo đảm nguồn cung phục vụ tiêu dùng trong nước và xuất khẩu, ổn định giá cả thị trường...

Bài, ảnh: HOÀI THU