Đừng “bỏ quên” hai túi chứa nước !

Sau gần 10 năm vắng lũ, ĐBSCL phải cật lực lo chống chọi với hạn - mặn. Nay từ sự cố vỡ đập thủy điện Sepien Senamnoi (Lào), ĐBSCL đang lo lắng chờ con nước từ dòng Mekong đổ về. Theo số liệu mà Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống thiên tai đưa ra, hiện nay mực nước lũ tại ĐBSCL đã vượt cao hơn dự tính so với thời điểm vừa xảy ra sự cố vỡ đập thủy điện Sepien Senamnoi (Lào). Hiện tại, mực nước lũ đang gần ngưỡng báo động 1, sau đó sẽ đạt ngưỡng báo động 2. Câu chuyện đặt ra từ sự cố vỡ đập thủy điện tại Lào lần này là lời nhắc ĐBSCL đừng quên “hai túi chứa nước” cân bằng sinh thái toàn vùng !

Nông dân đầu nguồn thu hoạch lúa chạy lũ.

Lũ lớn đẩy mặn !

Hiện tại, An Giang và Đồng Tháp là hai tỉnh đầu nguồn có diện tích lúa đối diện với nhiều nguy cơ bị thiệt hại do nước lũ tràn về. Các địa phương đang gia cố hệ thống đê bao và theo dõi sát sao diễn biến của mực nước đổ về.

Lâu nay, ĐBSCL có câu chuyện khá “trái khoáy” là nông dân và chính quyền giữa các địa phương có tâm lý “trái chiều” nhau từ diễn biến của nước lũ. Cụ thể đầu tháng 8-2018, tại An Giang và Đồng Tháp hai tỉnh đầu nguồn đang lo “sốt vó” bảo vệ lúa khi có nhiều dấu hiệu cho thấy sẽ có lũ lớn. Ngược lại sẽ là tín hiệu khả quan - bớt lo cho mùa khô hạn năm sau từ các tỉnh như Bến Tre, Trà Vinh và một số tỉnh thuộc bán đảo Cà Mau. Đây là quy luật tự nhiên: Lũ lớn, nguồn nước dồi dào sẽ được tích trữ để điều tiết cân bằng đẩy bớt mặn trong mùa khô hạn. Đối với châu thổ ĐBSCL cuối nguồn sông Mekong, thiếu nước ngọt, không đủ lực đẩy thì nước mặn từ biển “phản đòn” xâm nhập sâu vào nội đồng! Trong gần 10 năm qua, nhiều người cho rằng, nỗi lo về sự phát triển của vùng đất trù phú ĐBSCL lớn hơn người ta nghĩ. Câu chuyện các nước thượng nguồn đua nhau xây đập thủy điện không chỉ làm suy kiệt nguồn nước, nguồn thủy sản mà còn tác động rất lớn đến “địa tầng” đã kiến thiết nên ĐBSCL trong hàng ngàn năm qua. Đó chính là nguồn “dinh dưỡng” phù sa nằm lại ở các đập thủy điện không thể về đến đồng bằng. Vì vậy, không khó hiểu khi xu hướng sụp lún diễn ra ngày càng nhiều trong vùng và không có khả năng hồi phục. Thậm chí có nhà khoa học cảnh báo: ĐBSCL đang chìm!

Câu chuyện bảo vệ tính mạng, tài sản và mùa màng của người dân đầu nguồn lũ hiện nay là cấp bách. Nhưng hơn lúc nào hết, các tỉnh ĐBSCL cần tỉnh táo và chủ động có phương án đối phó với các tình huống tương tự có thể xảy ra trong tương lai và nhất là có chiến lược giúp nông dân sản xuất an toàn thích nghi với tự nhiên, cân bằng sinh thái toàn vùng lâu nay.

Chắt chiu tích nước !

Cách đây 2 năm (năm 2016), ĐBSCL chịu thiệt hại nghiêm trọng do trận hạn - mặn lịch sử hoành hành. Đó cũng là dấu mốc cho hàng loạt vụ sạt lở đất lan rộng khắp các tỉnh, thành trong vùng. Có một điều mà đến nay cả giới khoa học và chính quyền các tỉnh vẫn chưa thảo luận và có kết luận rõ ràng: Vì sao nhiều năm liền lũ nhỏ (thậm chí không có lũ), nhưng các địa phương ở hạ nguồn như Cần Thơ, Vĩnh Long, Sóc Trăng, Trà Vinh, lại đối diện với cảnh ngập lụt cục bộ thường xuyên theo triều cường. Nhiều tuyến đường quốc lộ, thậm chí Quốc lộ 1 (đoạn qua địa bàn tỉnh Vĩnh Long) bị nước tràn qua, các cù lao trên sông Hậu bị uy hiếp nghiêm trọng!? Có hay không tác động từ việc hai tỉnh An Giang, Đồng Tháp làm đê bao khép kín sản xuất lúa 3 vụ/năm (nước từ sông Mekong về không tràn vào đồng được), đã đẩy con nước về phía hạ nguồn, gây ra cảnh ngập lụt cục bộ?

Các nhà khoa học đã chỉ ra rằng: Lâu nay, hạ nguồn sông Mekong có 3 túi nước để cân bằng một phần sinh thái. Đó là hồ Tonle Sap (Campuchia) và khu vực Đồng Tháp Mười (khoảng 700.000ha), Tứ giác Long Xuyên (590.000ha). Hàng năm, khi lũ thượng nguồn về, 3 túi nước này điều hòa nước cho ĐBSCL theo cách: Mùa lũ thì cất giữ làm lũ hiền hòa, từ từ nhả nước ra bổ sung cho dòng sông Tiền, sông Hậu đẩy nước mặn! Chính vì vậy, cần phải xem xét lại việc đắp đê bao, sản xuất lúa vụ 3 ở khu vực Đồng Tháp Mười và Tứ giác Long Xuyên! Theo thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia nghiên cứu độc lập về sinh thái ĐBSCL: Chỉ tính riêng, khu vực Tứ giác Long Xuyên (chưa tính đến Đồng Tháp Mười), khả năng trữ nước đã giảm từ 9,2 tỉ m3 xuống còn 4,5 tỉ m3, tức giảm khoảng 4,7 tỉ do diện tích khoảng 1.100km2 ô đê bao khép kín. Đồng nghĩa không có 4,7 tỉ m3 nước để đẩy mặn trong mùa khô ven biển.

Vài năm gần đây, tình trạng sụp lụn đất, sạt lở bờ sông gia tăng với mức độ khốc liệt ở ĐBSCL. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, nhưng không thể phủ nhận nguyên nhân thiếu phù sa bồi bổ cho toàn vùng. Trong 20 năm qua, ĐBSCL đã có những kế sách, chiến lược đầu tư căn cơ để chung sống với lũ. Giờ là lúc Bộ NN&PTNT, cần đưa ra phương án phù hợp để tận dụng hai túi chứa nước từ Tứ giác Long Xuyên và Đồng Tháp Mười. Trong đó, cần khơi gợi và tính đến phương án bỏ sản xuất lúa vụ 3 (lúa Thu đông) ở một số khu vực đê bao, mở đập đón nước lũ để bồi bổ phù sa lại cho đất. Giờ không chỉ là chuyện ứng phó với con nước dồn về từ sự cố vỡ đập thủy điện ở Lào mà cần tính đến phương án “chắt chiu tích nước” trong mùa mưa lũ để điều tiết hài hòa cho sinh hoạt và sản xuất của người dân toàn vùng.

Bài, ảnh: CAO PHONG