Gấp rút hoàn thiện hệ thống thủy lợi

Hạn hán và xâm nhập mặn đang diễn ra gay gắt ở khắp các tỉnh, thành vùng ĐBSCL và hiện các địa phương đang dồn sức phòng, chống hạn, mặn. Tuy nhiên, nhiều ý kiến đề xuất cần cấp bách có giải pháp lâu dài và bền vững nhằm đảm bảo sản xuất nông nghiệp cho toàn vùng, đồng thời tránh sự xáo trộn đời sống người dân. Chúng tôi đã ghi nhận những ý kiến tâm huyết của lãnh đạo Bộ NN&PTNT và các nhà khoa học về giải pháp phòng, chống hạn, mặn...

Nạo vét thủy lợi chống hạn, mặn ở tỉnh Sóc Trăng.

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Cao Đức Phát:

Huy động nhiều nguồn vốn để làm nhanh hệ thống thủy lợi

Có thể nói, hệ thống thủy lợi đóng vai trò rất quan trọng trong việc phòng, chống hạn hán và xâm nhập mặn. Tại các tỉnh ĐBSCL, dù thời gian qua đã được Trung ương đầu tư nhiều công trình thủy lợi phục vụ sản xuất lúa, nuôi thủy sản… nhưng vẫn chưa thể đáp ứng đòi hỏi thực tế đặt ra, nhất là việc chủ động nguồn nước để phòng, chống hạn, mặn một cách hiệu quả. Đặc biệt, đợt hạn hán và xâm nhập mặn lịch sử lần này cho thấy nhu cầu hoàn thiện hệ thống thủy lợi cho vùng ĐBSCL vô cùng cấp bách. Cái khó hiện nay là hầu hết các công trình thủy lợi đều đòi hỏi nguồn vốn rất lớn. Điển hình như hệ thống cống ở sông Cái Lớn - Cái Bé (vùng bán đảo Cà Mau) cần đến 3.800 tỉ đồng; 29 cống ở vùng An Biên, An Minh, Vĩnh Thuận (tỉnh Kiên Giang) cần gần 1.000 tỉ đồng… Do vốn lớn nên chúng ta phải vận dụng từ nhiều nguồn như ODA, Ngân hàng Thế giới, trái phiếu Chính phủ, huy động các thành phần… để làm nhanh thủy lợi.

Từ nay đến năm 2020 sẽ ưu tiên đầu tư vốn ODA, vốn trái phiếu Chính phủ… cho các công trình phòng, chống hạn hán và xâm nhập mặn ở ĐBSCL. Nhanh chóng hoàn thành dự án WB6 về quản lý thủy lợi phục vụ phát triển nông thôn ĐBSCL; chuẩn bị đàm phán và triển khai dự án WB9 về chống chịu khí hậu tổng hợp vùng ĐBSCL. Xây dựng cống khu vực An Minh - An Biên; hệ thống cống dự án Bắc Bến Tre; Nam Măng Thít; dự án tạo nguồn nước cống Cái Lớn - Cái Bé. Nghiên cứu giải pháp trục kênh dẫn ngọt trong vùng bán đảo Cà Mau. Đầu tư công trình phân ranh mặn ngọt chắc chắn cho vùng Bạc Liêu - Sóc Trăng; nghiên cứu giải pháp chuyển ngọt cho một số vùng ven biển có tiềm năng lớn như Nam Quốc lộ 1A thuộc tỉnh Bạc Liêu và Cà Mau; đầu tư công trình phân ranh mặn ngọt chắc chắn cho các vùng ở Sóc Trăng - Bạc Liêu…

PGS-TS Nguyễn Minh Châu, nguyên Viện trưởng Viện Cây ăn quả miền Nam:

Đẩy mạnh nghiên cứu giống cây ăn trái chịu mặn

Hạn hán và xâm nhập mặn năm nay được dự báo là vô cùng khốc liệt, sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất nông nghiệp của vùng ĐBSCL, cũng như nhiều nơi khác. Cần thấy rằng, cùng với lúa gạo và thủy sản thì cây ăn trái là thế mạnh của ĐBSCL. Nếu như cây lúa thông thường chỉ có 3 tháng là xong 1 vụ, trong khi cây ăn trái phải mất 3-4 năm canh tác mới cho thu hoạch, chưa kể cây ăn trái cần vốn đầu tư lớn, do đó nếu bị thiệt hại thì nông dân mất chi phí rất nhiều. Toàn vùng ĐBSCL có khoảng 289.000ha cây ăn trái với nhiều chủng loại phong phú, trong đó đa phần là cây có múi - đây là loại cây rất mẫn cảm với nước lũ và nước mặn. Thực tế tại ĐBSCL thời gian qua đã có nhiều diện tích cây ăn trái bị chết hoặc giảm năng suất do nước mặn tấn công.

Trước tình hình hạn, mặn ngày càng phức tạp nên nhiều năm qua Viện Cây ăn quả miền Nam đã nghiên cứu giống, tìm ra những loại giống cây ăn trái chịu được nước mặn, bởi giống là khâu quan trọng nhất. Viện đã thực hiện các đề tài khoa học cấp Bộ như: “Nghiên cứu đánh giá, lựa chọn cây có múi và cây xoài trong điều kiện mặn và ngập ở ĐBSCL”; “Chọn lọc gốc ghép cây có múi chịu hạn và phèn ở ĐBSCL”… Qua đó, tìm ra các giống bưởi Bồng, bưởi Đường Hồng, bưởi Sung và Sảnh có khả năng chịu được mặn ở nồng độ 8%o; bưởi da xanh ghép trên gốc ghép Sảnh có khả năng sinh trưởng rất mạnh. Khảo nghiệm trong nhà lưới đối với xoài Châu Hạng Võ, xoài ghép xanh ghép trên mắt xoài cát Hòa Lộc và xoài cát Chu chịu được độ mặn 13%o. Tắc ghép với bưởi long Cổ Cò và tắc ghép bưởi da xanh cũng chịu mặn tốt… Tới đây, cần tiếp tục đẩy mạnh nghiên cứu và tìm thêm nhiều loại giống cây ăn trái chịu mặn để thích nghi với điều kiện biến đổi khí hậu. Song song đó, phổ biến rộng rãi cho nông dân trồng thử nghiệm, nếu hiệu quả sẽ nhân rộng. Vấn đề quan trọng là các giống cây ăn trái chịu được mặn, nhưng vẫn phải đảm bảo về năng suất và chất lượng, có như vậy thì việc phát triển mới hiệu quả được.

Nếu như năm 2011, kim ngạch xuất khẩu rau quả cả nước chỉ đạt hơn 630 triệu USD thì đến năm 2013 đã vượt 1 tỉ USD; năm 2014 đạt  xấp xỉ 1,5 tỉ USD. Đặc biệt, năm 2015 kim ngạch xuất khẩu rau quả của cả nước đạt tới 2,2 tỉ SD, cao kỷ lục từ trước đến nay. Điều này cho thấy tiềm năng xuất khẩu trái cây rất lớn và rất triển vọng. Vì vậy, việc bảo vệ vườn cây ăn trái trước hạn, mặn của năm 2016, cũng như tìm giống cây thích ứng với biến đổi khí hậu trong thời gian tới là vô cùng cấp bách… 

GS-TS Tăng Đức Thắng, Phó Giám đốc Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam:

Cần đầu tư thêm các  công trình ven biển

Do năm 2015 là năm khô hạn kỷ lục trên lưu vực sông Mekong nên xâm nhập mặn của mùa khô năm 2015-2016 ở ĐBSCL là rất nghiêm trọng (đến sớm, xâm nhập sâu trên diện rộng và kéo dài). Hạn mặn sẽ ảnh hưởng tới sản xuất nông nghiệp và sinh hoạt của người dân, đặc biệt vụ lúa Đông xuân và vụ Hè thu 2016 nguy cơ thiếu nước cao. Do đó, các địa phương cần chủ động sản xuất, xem xét bố trí lịch thời vụ hợp lý; những khu vực bị thiếu nguồn nước thì nên lựa chọn những cây trồng chịu hạn, ít sử dụng nước.

Hiện tại, dòng chảy từ thượng lưu sông Mekong về đồng bằng đang diễn biến phức tạp do có sự chi phối của các hồ chứa thượng lưu. Qua nghiên cứu thì xâm nhập mặn ở ĐBSCL đã có nhiều thay đổi, ảnh hưởng lớn đến sản xuất của các vùng ven biển. Vì vậy, tới đây các ngành chức năng nghiên cứu đầu tư thêm các công trình hạ tầng ven biển, như: Trạm bơm Xuân Hòa (Tiền Giang) cho giai đoạn trước mắt và 20 năm tới; dự án Bắc Bến Tre và Nam Bến Tre; cống Vũng Liêm và cống Tân Dinh thuộc dự án Nam Măng Thít; trạm bơm Đại Ngãi (Sóc Trăng); hệ thống kiểm soát mặn - ngọt vùng Hồng Dân, Phước Long, Giá Rai (Bạc Liêu); cống Cái Lớn - Cái Bé (đoạn thuộc tỉnh Hậu Giang)… nhằm chủ động việc kiểm soát và cấp nước ngọt cho các vùng ven biển…

HƯNG TÂN thực hiện