Để ngành lúa gạo phát triển bền vững

Để ngành lúa gạo phát triển bền vững.MP3

Những tháng đầu năm 2025, thương mại lúa gạo toàn cầu diễn biến phức tạp, nguồn cung thế giới tăng cao, nhu cầu nhập khẩu thấp khi các thị trường lớn đang thận trọng trong dự trữ và thu mua gạo đã tác động mạnh đến xuất khẩu gạo của Việt Nam.

Vụ lúa Đông xuân đang vào thời điểm thu hoạch rộ nhưng giá giảm sâu, nông dân giảm đáng kể nguồn lợi nhuận.

Giá lúa gạo có tăng nhưng vẫn còn thấp

Hiện là thời điểm thu hoạch rộ lúa vụ Đông xuân tại các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long nên có hiện tượng giá thu mua giảm so với cùng kỳ năm 2024. Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT), diện tích gieo trồng lúa năm 2025 dự kiến đạt 7 triệu héc-ta, giảm 132.000ha so với năm 2024. Trong đó, sản lượng lúa khu vực đồng bằng sông Cửu Long năm 2025 dự kiến đạt 24,057 triệu tấn với diện tích dự kiến là 3,793 triệu héc-ta; vụ Đông xuân 2024-2025 dự kiến sản lượng đạt khoảng 10,772 triệu tấn, với diện tích thu hoạch dự kiến 1,505 triệu héc-ta. Tính đến đầu tháng 3-2025, sản lượng lúa đã thu hoạch vụ Đông xuân vùng ĐBSCL đạt 4,174 triệu tấn với diện tích là 605.000ha, còn lại dự kiến sản lượng đạt 6,598 triệu tấn với diện tích dự kiến là 900.000ha. Như vậy, quy mô diện tích sản xuất lúa gạo có giảm nhưng năng suất tăng nên sản lượng không có nhiều biến động.

Theo Bộ NN&MT, về thị trường lúa gạo giai đoạn 2020-2024 có nhiều thách thức, biến động do Covid-19, gián đoạn chuỗi cung ứng, logistics, thiếu hụt nguồn cung, xung đột địa chính trị, gia tăng lạm phát, biến đổi khí hậu… Theo đó, nguồn cung ứng lúa gạo thế giới có xu hướng giảm, một số nước hạn chế xuất khẩu để đảm bảo an ninh lương thực. Nhu cầu gạo vẫn duy trì ổn định và tăng nhẹ cho tiêu thụ, dự trữ tăng. Năm 2025, tổng cung gạo toàn cầu có xu hướng tăng so với năm trước. Giá gạo giảm trên toàn cầu, thời gian tới dự báo xu hướng sản lượng cao tiếp tục gây áp lực giảm giá.

Tại Việt Nam, mặt hàng gạo vẫn duy trì sản xuất và xuất khẩu tăng trưởng ổn định trong các năm, riêng năm 2024, khối lượng xuất khẩu đạt mức đột phá trên 9 triệu tấn và giá trị xuất khẩu đạt mức cao 5,75 tỉ USD, tăng 22,9% so với năm 2023 và tăng 84,2% so với năm 2020. Giá gạo xuất khẩu trung bình từ trên 300 cho đến trên 500 USD/tấn, riêng năm 2024 đạt 627 USD/tấn. Xuất khẩu gạo trong 2 tháng đầu năm 2025 ước đạt 1,1 triệu tấn (tăng 5,9%), giá trị đạt 613 triệu USD (giảm 13,6%). Giá gạo xuất khẩu trung bình ước đạt 553,6 USD/tấn, giảm 18,3% so với cùng kỳ.

Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), đến ngày 20-3, giá gạo 5% tấm của Việt Nam được điều chỉnh tăng thêm 2 USD/tấn so với đầu tháng, lên mức 394 USD/tấn. Giá gạo 25% tấm và gạo 100% tấm cũng tăng lần lượt 1-3 USD/tấn, lần lượt đạt 368 USD/tấn và 313 USD/tấn. Tương tự, giá gạo 5% tấm của Pakistan cũng tăng 4 USD/tấn và được giao dịch ở mức 386 USD/tấn. Ngược lại, giá gạo 5% tấm của Thái Lan giảm 1 USD/tấn, xuống còn 405 USD/tấn. Cùng chiều hướng giảm, giá gạo 5% tấm của Ấn Độ giảm 3 USD/tấn, đạt 400 USD/tấn.

Qua ghi nhận, những ngày qua giá bán lúa tươi tại ruộng trên địa bàn tỉnh Hậu Giang đối với giống lúa OM 5451, OM 18, Đài Thơm 8 là 6.300-6.500 đồng/kg, giảm 1.400-1.500 đồng/kg so với cùng kỳ; RVT 8.300-8.500 đồng/kg; ST24, ST25 từ 8.800-9.200 đồng/kg, tương đương so với cùng kỳ. Bà Nguyễn Thị Giang, Phó Giám đốc Sở NN&MT Hậu Giang cho biết, vụ lúa Đông xuân 2024-2025 nông dân trong tỉnh xuống giống được hơn 73.766ha, hiện đã thu hoạch được khoảng 70% diện tích xuống giống, năng suất đạt 7,78 tấn/ha. Tình hình tiêu thụ lúa từ đầu vụ đến nay tương đối ổn định. Trong vụ Đông xuân 2024-2025 nông dân trên địa bàn tỉnh cũng đã liên kết với các công ty, doanh nghiệp, HTX bao tiêu với diện tích khoảng 4.091ha. Diện tích bao tiêu có ký kết hợp đồng với doanh nghiệp trong vụ Đông xuân có giảm so với cùng kỳ, nguyên nhân là do giá lúa sụt giảm sâu vào đầu vụ, các doanh nghiệp và nông dân e ngại trong thực hiện các hợp đồng liên kết.

Anh Nguyễn Trung Kiên, ở xã Lương Tâm, huyện Long Mỹ, vừa thu hoạch xong hơn 3ha lúa Đông xuân giống OM 18 bán lúa tươi cho thương lái với giá 6.500 đồng/kg, lợi nhuận chỉ khoảng 25 triệu đồng/ha. Nguyên nhân là do năng suất chỉ đạt hơn 800 kg/công 1.300m3, vì lúc lúa gần trổ bông bị muỗi hành tấn công nên sản lượng giảm mạnh, chi phí đầu tư tăng cộng thêm giá bán giảm sâu so với vụ Đông xuân cùng kỳ nên lợi nhuận đã giảm đáng kể.

Thương lái kiểm tra, thu mua lúa tươi tại ruộng cho nông dân Hậu Giang.

Giải pháp trước mắt và lâu dài

Bộ NN&MT cho hay, nhìn chung, nguyên nhân giá gạo giảm bởi các yếu tố như nguồn cung gạo thế giới tăng tạo áp lực lên thị trường toàn cầu; nhu cầu nhập khẩu giảm và chưa có dấu hiệu phục hồi trong thời gian ngắn hạn; Ấn Độ kết thúc lệnh cấm xuất khẩu gạo và quay lại thị trường xuất khẩu với sản lượng dồi dào. Bộ NN&MT yêu cầu các tỉnh vùng đồng bằng sông Cửu Long duy trì kế hoạch sản xuất năm 2025 đảm bảo sản lượng và diện tích theo kế hoạch đã đặt ra. Trước mắt tập trung sản xuất, thu hoạch lúa vụ Đông xuân đúng thời vụ. Bộ NN&MT sẽ phối hợp với các Bộ, ngành và địa phương theo dõi sát diễn biến thị trường gạo thế giới, nhất là sự điều chỉnh chính sách của các nước xuất khẩu gạo lớn như Ấn Độ, Thái Lan…; nắm bắt nhu cầu nhập khẩu gạo tại các thị trường còn nhiều dư địa như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, châu Phi… cung cấp, cập nhật thông tin kịp thời tới các địa phương, doanh nghiệp để có những điều chỉnh kế hoạch sản xuất, xuất khẩu phù hợp với diễn biến thị trường. Tiếp tục tập trung chỉ đạo, phối hợp với các địa phương trong triển khai hiệu quả Đề án “Phát triển bền vững một triệu héc-ta lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030”, đặc biệt đẩy mạnh nhân rộng quy trình sản xuất lúa giảm phát thải để góp phần giảm giá thành sản xuất, tăng giá bán cho người nông dân và tăng cường mở rộng liên kết sản xuất.

Về lâu dài chuyển đổi cơ cấu sản xuất, giảm diện tích lúa năng suất thấp, tập trung vào các giống lúa chất lượng cao và các giống lúa đặc sản khác; ứng dụng công nghệ hiện đại, phát triển giống lúa thích ứng biến đổi khí hậu như đầu tư nghiên cứu và nhân giống lúa giảm phát thải, chịu hạn, chịu mặn, kháng sâu bệnh nhằm đối phó với biến đổi khí hậu và thiên tai. Hỗ trợ các hiệp hội, doanh nghiệp xây dựng và phát triển các thương hiệu gạo bền vững và thân thiện môi trường.

Các tỉnh ĐBSCL cho biết, sẽ đẩy mạnh công tác quản lý thị trường, tăng cường kiểm tra, giám sát tình hình mua bán của các doanh nghiệp đầu mối, thương lái, tránh tình trạng lợi dụng tình hình để ép giá nông dân để trục lợi; cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp. Hỗ trợ các doanh nghiệp đẩy nhanh tiến độ thu mua, vận chuyển lúa, gạo về kho chứa của các doanh nghiệp trong các thời điểm có lợi về giá thu mua cho nông dân.

Theo VFA, các hiệp hội, doanh nghiệp trước mắt sẽ chủ động rà soát năng lực thu mua, chế biến, tạm trữ trong giai đoạn thị trường có biến động và giá mua thấp. Rà soát các hợp đồng đã ký, xây dựng kế hoạch, xác định nhu cầu nguồn vốn tín dụng để thu mua tối đa lúa gạo cho nông dân trong giai đoạn hiện nay. Nỗ lực tìm kiếm bạn hàng, mở rộng thị trường góp phần tháo gỡ đầu ra cho lúa gạo. Về lâu dài tăng cường hạ tầng và logistics cải thiện hệ thống kho bãi và bảo quản, xây dựng hệ thống kho dự trữ hiện đại để đảm bảo chất lượng gạo xuất khẩu, giảm chi phí và tối ưu hóa chuỗi cung ứng. Tăng cường các chuỗi liên kết trong phát triển hệ thống sản xuất, chế biến và tiêu thụ gắn kết với nông dân, với vùng nguyên liệu thông qua các mô hình tổ hợp tác, hợp tác xã… Tăng cường chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm, chuyển đổi từ xuất khẩu thô sang các sản phẩm đã qua chế biến, các sản phẩm đặc sản, hữu cơ.

Mới đây, vào ngày 4-3-2025 Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký Công điện số 21/CĐ-TTg về việc điều hành đảm bảo cân đối cung cầu lúa gạo trước diễn biến thị trường thế giới và trong nước. Thủ tướng đề nghị Bộ trưởng Bộ NN&MT chỉ đạo các địa phương vùng đồng bằng sông Cửu Long sản xuất đảm bảo sản lượng và diện tích theo kế hoạch đã đặt ra, trước mắt tập trung sản xuất, thu hoạch lúa vụ Đông xuân đúng thời vụ; theo dõi sát sao lịch thời vụ và tình hình hạn mặn nhằm hạn chế ảnh hưởng đến sản xuất lúa. Bộ trưởng Bộ Công thương tiếp tục chủ trì, đẩy mạnh triển khai các nhiệm vụ, giải pháp thực hiện “Chiến lược phát triển thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam đến năm 2030” và các nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo tại các Chỉ thị, Công điện về thúc đẩy sản xuất và xuất khẩu gạo. Chủ trì tăng cường xúc tiến thương mại, thúc đẩy xuất khẩu tại các thị trường lớn, thị trường tiềm năng, còn nhiều dư địa với các phân khúc sản phẩm của Việt Nam thông qua các hiệp định thương mại tự do hoặc các thỏa thuận song phương đã ký kết nhằm đa dạng hóa thị trường, giảm dần phụ thuộc vào các quốc gia nhập khẩu truyền thống; cung cấp thông tin, hướng dẫn cho các doanh nghiệp các thời điểm tập trung xuất khẩu có lợi về giá và tính cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Các hiệp hội và doanh nghiệp kinh doanh, xuất khẩu gạo chủ động tìm kiếm thị trường, nhất là các bạn hàng truyền thống với các hiệp hội; tăng cường các chuỗi liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ để khắc phục tình trạng ép giá cho nông dân. Tích cực mua tạm trữ lúa cho bà con nông dân và đăng ký, cung cấp thông tin về khả năng tạm trữ với UBND tỉnh, báo cáo về Bộ NN&MT để phục vụ công tác chỉ đạo sản xuất, tiêu thụ. Huy động, khuyến khích các thành viên tham gia thực hiện các chuỗi liên kết sản xuất, cung ứng, tiêu thụ lúa gạo và các nhiệm vụ, giải pháp phát triển hệ thống logistics nông sản gắn với vùng nguyên liệu...

HOÀI THU