Băng, nhóm thanh, thiếu niên phạm tội và các giải pháp kiềm chế

Thời gian qua, tình hình tội phạm cố ý gây thương tích theo kiểu băng nhóm thanh toán nhau trong thanh, thiếu niên xảy ra trên địa bàn tỉnh Hậu Giang ngày càng gia tăng và hết sức phức tạp. Điều này đã tác động tới mọi mặt đời sống kinh tế - xã hội cũng như tâm lý bất an của người dân, đe dọa nghiêm trọng đến trật tự xã hội trên địa bàn.

Tòa án nhân dân tỉnh xét xử 11 bị cáo phạm tội giết người và gây rối trật tự công cộng ở thành phố Ngã bảy.

Chưa thành niên phạm tội chiếm tỷ lệ cao

Năm 2022, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh thực hành quyền công tố, kiểm sát khởi tố mới 93 vụ/155 bị can về tội cố ý gây thương tích. Trong đó, đáng chú ý có tới 5 vụ với 47 bị can phạm tội cố ý gây thương tích với hình thức băng nhóm thanh toán lẫn nhau, chiếm 5,6% về số vụ và 30,3% về số bị can mới khởi tố trong năm (17 bị can chưa thành niên, chiếm 36,2%). Bên cạnh đó, cơ quan chức năng cũng khởi tố 1 vụ với 4 bị can về tội giết người (có 1 bị can chưa thành niên, chiếm 25%) và 7 bị can về tội gây rối trật tự công cộng (có 3 bị can chưa thành niên, chiếm 42,9%).

Có thể thấy, các vụ án xảy ra không những có số lượng bị can lớn, mà người chưa thành niên phạm tội cũng chiếm tỷ lệ cao. Điển hình một số vụ án như: Vụ cố ý gây thương tích xảy ra trên địa bàn thành phố Vị Thanh có 8/10 bị can là người chưa thành niên; vụ cố ý gây thương tích xảy ra trên địa bàn thành phố Ngã Bảy có 8/10 bị can là người chưa thành niên; vụ giết người và gây rối trật tự công cộng có 4/11 bị can là người chưa thành niên (chiếm 36,4%)…

Tình trạng số lượng người chưa thành niên chiếm tỷ lệ cao trong các vụ án xâm phạm trật tự xã hội, cụ thể là tội cố ý gây thương tích, giết người và gây rối trật tự công cộng nói trên là hồi chuông cảnh báo về lối sống thiếu lành mạnh của giới trẻ và xu hướng trẻ hóa của một nhóm tội phạm. Việc giải quyết mâu thuẫn bằng bạo lực trong giới trẻ đòi hỏi các cơ quan chức năng cần phải có giải pháp hiệu quả để đấu tranh phòng ngừa, góp phần đẩy lùi tội phạm ở lứa tuổi này.

Nguyên nhân dẫn đến phạm pháp

Băng, nhóm tội phạm hoặc có nguy cơ phạm tội thường là những nhóm thanh, thiếu niên không có việc làm, tụ tập, ăn chơi lêu lổng, một số từng có tiền án, tiền sự… hoạt động manh động, có tính chất côn đồ. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng này, trong đó đáng lưu ý như:

Độ tuổi thanh, thiếu niên là độ tuổi đang phát triển về cả thể chất lẫn tâm sinh lý, tuy nhiên, sự phát triển chưa đầy đủ, nhất là về nhân cách và đạo đức. Những bất ổn, thậm chí nổi loạn đi kèm với tâm lý muốn chứng minh “cái tôi”, “cái vị thế” của bản thân khiến trẻ vị thành niên dễ thực hiện những hành vi có tính chất bộc phát, thiếu sự kiềm chế dẫn đến phạm tội. Có thể thấy nguyên nhân dẫn đến việc thực hiện các hành vi phạm tội trong độ tuổi này thường xuất phát từ những mâu thuẫn nhỏ trong đời sống hàng ngày, xảy ra trong lúc nóng giận, thiếu bình tĩnh, không làm chủ được bản thân.

Do môi trường sống thiếu lành mạnh, dễ bị lôi kéo. Thanh, thiếu niên phạm tội thường sống trong môi trường thiếu lành mạnh như cha mẹ thường xuyên cãi vã, đánh nhau, chửi thề, một số đối tượng bị tổn thương tâm lý do bố mẹ ly hôn, bị bạo hành hoặc gia đình có người phạm tội dẫn đến mặc cảm, lầm lì; sự thiếu thốn tình cảm, buông lỏng sự quan tâm, giáo dục từ gia đình… Từ đó, các đối tượng phát triển theo chiều hướng lệch lạc, nổi loạn, bất cần và dễ bị lôi kéo bởi các đối tượng xấu. Mặt khác, với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin, giới trẻ bị bao vây và dễ dàng tiếp cận với những nội dung như phim ảnh, trò chơi mang tính bạo lực cũng là yếu tố quan trọng hình thành nên những đứa trẻ lì lợm, dễ nổi nóng, hành động theo bản năng và thường xuyên sử dụng bạo lực để giải quyết vấn đề. Đồng thời, thông qua các trang mạng xã hội, thanh, thiếu niên dễ dàng kết bạn và tìm được những người “chung chí hướng” để thành lập các băng nhóm, kết nạp thành viên, mở rộng hoạt động.

Cũng có thể là sự quan tâm của nhà trường, các tổ chức, đoàn thể chưa được chú trọng. Hiện nay, nội dung giáo dục phổ thông vẫn còn nặng về kiến thức, chưa thật sự chú trọng đến vấn đề đạo đức, kỹ năng sống, nhất là giáo dục pháp luật. Sự quan tâm, giáo dục của nhà trường, đoàn thể chưa được thực hiện ngay từ đầu, chỉ đến khi phát hiện tội phạm, vi phạm mới đề ra giải pháp khắc phục những lỗ hổng, bất cập trong trách nhiệm quản lý, giáo dục thanh, thiếu niên. Đặc biệt là đối với những em có hoàn cảnh gia đình đặc biệt như kinh tế khó khăn, bố mẹ ly hôn, bị bạo lực,… việc không quan tâm, giáo dục, định hướng thường xuyên dẫn đến việc hình thành tâm lý tự ti, có những suy nghĩ, nhận thức tiêu cực và bỏ học. Thanh, thiếu niên bỏ học thường là những người dễ sa ngã, nhận được “quan tâm” dụ dỗ, lôi kéo của các nhóm đối tượng xấu.

Do hiệu quả của công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật chưa cao: Công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật trong nhà trường và xã hội còn mang tính hình thức, nhất là những vấn đề về phòng, chống bạo lực gia đình, bạo lực học đường. Công tác quản lý, giáo dục pháp luật cho người chưa thành niên còn nhiều bất cập, hạn chế. Điều này ảnh hưởng đến nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật của người chưa thành niên, nhất là tầng lớp thanh, thiếu niên với lối sống thực dụng, ích kỷ, coi thường pháp luật...

Còn cũng có thể do công tác xét xử, thi hành án hình sự và áp dụng các biện pháp hành chính chưa hiệu quả: Chính sách pháp luật đối với người dưới 18 tuổi phạm tội hướng đến mục đích cải tạo, giáo dục, tạo điều kiện để người dưới 18 tuổi có cơ hội sửa chữa lỗi lầm, trở thành người tốt, sống có ích cho xã hội. Tuy nhiên, thực tế hiện nay một số đối tượng thuộc nhóm tuổi này sau khi chấp hành xong hình phạt hoặc biện pháp hành chính, trở về với đời sống xã hội thì lại trở thành những đối tượng lì lợm, bất hảo. Môi trường tiếp xúc với nhiều đối tượng cộm cán, có “số má” trong các trại cải tạo, trại tạm giam đôi khi khiến các em bị ảnh hưởng. Các em này khi trở về với xã hội thường thành lập các băng nhóm tội phạm hoặc có nguy cơ phạm tội. Vấn đề này cần phải nghiên cứu, đánh giá một cách khách quan để tìm ra những nguyên nhân và có những giải pháp khắc phục.

Các giải pháp phòng ngừa, kiềm chế cơ bản

Để thực hiện hiệu quả công tác đấu tranh, “làm rã” hoạt động của tội phạm băng nhóm, phòng ngừa tội phạm cố ý gây thương tích trong thanh, thiếu niên, Viện KSND tỉnh đề ra một số giải pháp như:

Nâng cao vai trò của gia đình, nhà trường, tổ chức đoàn thể và chính quyền địa phương: Gia đình, nhà trường, các tổ chức đoàn thể và chính quyền địa phương cần phải phối hợp chặt chẽ trong việc quản lý giáo dục các em phát triển toàn diện, tạo ra sân chơi lành mạnh và phải thật sự trở thành những chỗ dựa vững chắc cho thanh, thiếu niên để hướng các em vào một môi trường tốt, tránh xa các đối tượng xấu và tệ nạn xã hội.

Gia đình là chủ thể quan trọng nhất trong việc giáo dục đạo đức, lối sống, định hướng đúng đắn cho thanh, thiếu niên. Do đó, gia đình phải thường xuyên quan tâm đến tâm lý, có biện pháp giáo dục phù hợp, tạo sự gần gũi, chia sẻ; kiểm soát chặt chẽ các mối quan hệ xã hội; ngăn chặn không cho các em tiếp xúc với phim ảnh, trò chơi mang tính bạo lực và kịp thời phát hiện, chấn chỉnh những hành vi lệch lạc, sai trái.

Nhà trường cần tổ chức các biện pháp quản lý khoa học, chặt chẽ đối với học sinh; nâng cao trách nhiệm của giáo viên trong việc quan tâm vận động học sinh trở lại trường học, hạn chế thấp nhất tình trạng bỏ học. Bên cạnh đó, tiếp tục đổi mới phương pháp giáo dục giúp thanh, thiếu niên vừa tiếp thu kiến thức vừa nhận thức các giá trị đạo đức, văn hóa. Việc giáo dục đạo đức phải kết hợp với giáo dục pháp luật và kỹ năng sống để phát triển toàn diện, giảm nguy cơ trở thành tội phạm.

Các tổ chức đoàn thể và chính quyền địa phương cần nắm bắt, kịp thời hỗ trợ, giúp đỡ và bảo vệ thanh, thiếu niên khi bị bạo lực, bị xâm hại đến quyền, ảnh hưởng đến sự phát triển và hình thành nhân cách của trẻ.

Giải quyết việc làm, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho thanh, thiếu niên: Đào tạo nghề, hỗ trợ việc làm sẽ nâng cao đời sống vật chất tinh thần, góp phần tạo ra một môi trường an toàn, lành mạnh cho thanh, thiếu niên có nhiều cơ hội phát triển bản thân.

Tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật: Tăng cường phối hợp giữa các sở, ban, ngành, đoàn thể trên địa bàn tỉnh trong việc tổ chức tuyên truyền, nâng cao nhận thức pháp luật cho đối tượng thanh, thiếu niên. Nội dung tuyên truyền phù hợp với từng đối tượng, lứa tuổi, vùng, miền; chủ động tìm hiểu tâm lý thanh, thiếu niên để phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn các hành vi kích động, bạo lực. Thường xuyên kêu gọi đấu tranh làm tan rã hoạt động của các băng nhóm tội phạm bằng nhiều hình thức, trong đó chú trọng hiệu quả trong việc sử dụng mạng xã hội, phương tiện thông tin đại chúng để tuyên truyền các giải pháp phòng ngừa từ phía gia đình và xã hội.

T.THỨC - A. ĐÀO