Cần tìm hiểu về những trường hợp vô hiệu của hợp đồng

Việc các bên phát sinh tranh chấp trong quá trình giao dịch dân sự về vay mượn nợ, chuyển nhượng đất đai, hợp đồng… diễn ra khá phổ biến. Trong đó, một số giao dịch được thỏa thuận hoặc thực hiện không đúng theo quy định pháp luật, từ đó có thể dẫn đến giao dịch vô hiệu.

Tòa xét xử một vụ án dân sự liên quan đến tranh chấp hợp đồng.

Nhiều giao dịch đất đai vô hiệu

Năm 2023, ông A., ngụ thị trấn Nàng Mau, huyện Vị Thủy, mua mảnh đất với diện tích 120m2 của bà T., ở ấp 4, thị trấn Nàng Mau, với số tiền 620 triệu đồng. Đây là số tiền chuyển nhượng thực tế, bởi giữa ông và bà T. có thỏa thuận khác về giá chuyển nhượng ghi trong hợp đồng là 200 triệu đồng nhằm giảm nghĩa vụ thuế. 

Sau khi hợp đồng được xác lập, ông A. tiến hành các thủ tục chuyển quyền. Tuy nhiên, lúc này bà T. lại thay đổi ý định, không đồng ý bán đất và đề nghị hủy hợp đồng mua bán với ông A. Do cả hai không thỏa thuận được nên phát sinh tranh chấp và khởi kiện nhau ra tòa. 

Tại tòa, qua xem xét các tình tiết, tòa cấp sơ thẩm đã tuyên hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất giữa bà T. và ông A. vô hiệu do giả tạo.

Trước đó, Tòa án nhân dân huyện Phụng Hiệp đã tuyên hợp đồng vô hiệu trong vụ tranh chấp hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất giữa ông V. và ông N.

Vào năm 2018, ông V. do hoàn cảnh khó khăn nên cả gia đình phải đi Bình Dương để làm thuê, khi đi ông V. thỏa thuận để lại đất đai, nhà cửa cho ông N. (em vợ của ông V.) trông coi, khi nào ông V. về thì giao lại.

 Để được ông N. đồng ý trông coi, ông V. phải ra công chứng ký vào hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất, ông V. cho rằng việc ông có ký vào hợp đồng là thật, nhưng ký để ông N. đứng tên giùm, việc đứng tên giùm được hai bên thỏa thuận bằng lời nói chứ không lập thành văn bản. Trong thời gian ông V. không có ở địa phương thì ông N. đã chuyển phần diện tích đất trên sang tên của ông N.

Sau đó, ông V. trở về quê sinh sống và yêu cầu ông N. trả lại đất, nhưng ông N. không đồng ý. Do đó, ông V. khởi kiện yêu cầu tuyên bố hợp đồng chuyển nhượng trên vô hiệu và ông N. hoàn trả đất cho ông V.

Khi nào giao dịch dân sự vô hiệu ?

Luật sư Hồ Quốc Thanh, Đoàn Luật sư tỉnh, cho biết, hiện nay, Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định, giao dịch dân sự không có một trong các điều kiện như: Chủ thể có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân sự phù hợp với giao dịch dân sự được xác lập; chủ thể tham gia giao dịch dân sự hoàn toàn tự nguyện; mục đích và nội dung của giao dịch dân sự không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội… thì vô hiệu.

Từ quy định chung đó, Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định cụ thể từng loại giao dịch dân sự bị vô hiệu như:

Giao dịch dân sự vô hiệu do vi phạm điều cấm của luật, trái đạo đức xã hội (Điều 123);

Giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo (Điều 124); giao dịch dân sự vô hiệu do bị nhầm lẫn (Điều 126);

Giao dịch dân sự vô hiệu do bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép (Điều 127);

Giao dịch dân sự vô hiệu do người xác lập không nhận thức và làm chủ được hành vi của mình (Điều 128);

Giao dịch dân sự vô hiệu do không tuân thủ quy định về hình thức (Điều 129)… 

Luật sư Thanh lưu ý, trong quá trình giao dịch dân sự, nếu đương sự cho rằng mình bị lừa dối hoặc bị đe dọa, cưỡng ép thì có quyền yêu cầu tòa tuyên bố giao dịch dân sự đó là vô hiệu.

“Trong đó, lừa dối trong giao dịch dân sự là hành vi cố ý của một bên hoặc của người thứ ba nhằm làm cho bên kia hiểu sai lệch về chủ thể, tính chất của đối tượng hoặc nội dung của giao dịch dân sự nên đã xác lập giao dịch đó. Đe dọa, cưỡng ép trong giao dịch dân sự là hành vi cố ý của một bên hoặc người thứ ba làm cho bên kia buộc phải thực hiện giao dịch dân sự nhằm tránh thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, danh dự, uy tín, nhân phẩm, tài sản của mình hoặc của người thân của mình”, luật sư Thanh cho biết.

Theo ông Đồng Việt Phương, Phó Giám đốc Sở Tư pháp, các giao dịch dân sự vô hiệu sẽ không làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự của các bên kể từ thời điểm giao dịch được xác lập. Khi giao dịch dân sự vô hiệu thì các bên khôi phục lại tình trạng ban đầu, hoàn trả cho nhau những gì đã nhận, trường hợp không thể hoàn trả được bằng hiện vật thì trị giá thành tiền để hoàn trả. 

Để tránh các rắc rối có thể phát sinh, người dân khi thực hiện việc mua bán, chuyển nhượng tài sản, nhất là tài sản có giá trị lớn như đất đai, nhà cửa, để đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp của mình, người dân cần thực hiện đúng các quy định pháp luật, đặc biệt là nghĩa vụ thuế để tránh những rủi ro khi có phát sinh tranh chấp có thể dẫn đến hợp đồng vô hiệu. 

B.B