Hoàn thiện mô hình trợ giúp pháp lý

Những năm qua, công tác trợ giúp pháp lý (TGPL) đối với các nhóm đối tượng yếu thế luôn được ngành tư pháp đẩy mạnh triển khai với nhiều kết quả. Tại Hậu Giang, từ công tác trợ giúp trong hoạt động tố tụng đến những buổi truyền thông TGPL đã góp phần nâng cao nhận thức, đưa pháp luật đến gần hơn với người dân.

Trợ giúp viên pháp lý tham gia bào chữa tại một vụ án hình sự.

Vừa qua, tại buổi tọa đàm trực tuyến toàn quốc về “Hoàn thiện chính sách, pháp luật về trợ giúp pháp lý”, theo Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp kể từ khi thành lập vào năm 1997, hệ thống các trung tâm TGPL Nhà nước đã có mặt tại 63 tỉnh, thành phố với 97 chi nhánh và 197 tổ chức ký hợp đồng tham gia TGPL.

Trong gần 30 năm qua, hơn 2,3 triệu vụ việc TGPL đã được thực hiện, chủ yếu dưới hình thức tư vấn pháp luật, tham gia tố tụng và đại diện ngoài tố tụng. Riêng năm 2024, các trung tâm TGPL đã thụ lý mới 40.003 vụ việc, trong đó 83,53% là các vụ việc tham gia tố tụng. Hầu hết các vụ việc đều đạt chất lượng trở lên, nhiều vụ việc TGPL tham gia tố tụng được đánh giá là vụ việc thành công, góp phần tích cực vào việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được TGPL, nâng cao hiểu biết pháp luật và ý thức tôn trọng pháp luật.

Tại Hậu Giang, hiện nay, Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh hiện có 10 trợ giúp viên, hàng năm, trung tâm tham gia bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người thuộc diện được TGPL trên 300 vụ việc; tiếp nhận, tư vấn pháp lý trên 100 vụ việc. Những năm qua, công tác TGPL đã hỗ trợ kịp thời các nhóm đối tượng yếu thế, góp phần giảm tranh chấp trong dân và ổn định tình hình an ninh, trật tự xã hội.

Tuy nhiên, hòa chung với cuộc cách mạng về tinh gọn bộ máy, hoạt động TGPL cũng đặt ra nhiều vấn đề về vị trí, chức năng, nhiệm vụ và mô hình tổ chức sau khi sáp nhập các tỉnh, thành và tổ chức mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Tham gia ý kiến tại buổi tọa đàm vừa qua, về mô hình tổ chức TGPL, ông Lê Thanh Bằng, Phó Giám đốc Sở Tư pháp Bến Tre, cho biết: Tỉnh Bến Tre sẽ hợp nhất với tỉnh Vĩnh Long và tỉnh Trà Vinh. Trên cơ sở hướng dẫn của Bộ Tư pháp, các sở tư pháp tại 3 tỉnh sáp nhập đã đề xuất định hướng tiếp tục duy trì 3 trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh Bến Tre, tỉnh Vĩnh Long, tỉnh Trà Vinh như trước khi sáp nhập tỉnh, mỗi trung tâm được giao phụ trách địa bàn cụ thể trong phạm vi tỉnh mới. Việc duy trì số lượng trung tâm như trước khi tiến hành sáp nhập sẽ tránh được xáo trộn, giữ ổn định hoạt động TGPL trên địa bàn. Tuy nhiên, đây là giải pháp tình thế, về lâu dài, cần nghiên cứu, có định hướng sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy không phụ thuộc vào địa giới hành chính; đồng thời cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, tiến tới dịch vụ công không giấy tờ.

Còn theo ông Nguyễn Hưng Tĩnh, Phó Giám đốc Sở Tư pháp Yên Bái, khi thực hiện hợp nhất tỉnh, bỏ cấp huyện, sáp nhập xã, thì việc duy trì hiện trạng các trung tâm TGPL có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo kịp thời dịch vụ TGPL để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của nhóm yếu thế. Sự thay đổi quá lớn trong cơ cấu tổ chức, trụ sở của trung tâm TGPL sẽ ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận công lý của các đối tượng yếu thế này, làm giảm hiệu quả của công tác TGPL.

 Bên cạnh việc tổ chức mô hình, về chức năng nhiệm vụ của công tác TGPL cũng có nhiều ý kiến đại biểu quan tâm, theo ông Đồng Việt Phương, Phó Giám đốc Sở Tư pháp Hậu Giang đề xuất mở rộng diện người được trợ giúp pháp lý như: Cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng khi liệt sĩ còn nhỏ, người nhiễm chất độc da cam, người khuyết tật, người cao tuổi, người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là bị hại trong vụ án hình sự;... không buộc phải kèm theo điều kiện có khó khăn về tài chính, nhằm giúp các đối tượng trên tiếp cận với chính sách TGPL của nhà nước.  

Theo Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc, TGPL là chính sách nhân văn của Đảng, Nhà nước ta và được ghi nhận trong Luật TGPL. Trong bối cảnh đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, thực hiện mô hình tổ chức bộ máy chính quyền địa phương 2 cấp và sáp nhập tỉnh, sáp nhập xã, theo ông Ngọc các địa phương căn cứ vào tình hình thực tiễn và nhu cầu của địa phương để chủ động nghiên cứu, sắp xếp mô hình tổ chức TGPL, bao gồm trung tâm TGPL Nhà nước và chi nhánh của trung tâm (nếu cần thiết) cho phù hợp, không phụ thuộc vào yếu tố “vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn”.

Về tiêu chuẩn của trợ giúp viên pháp lý cần chặt chẽ, tương đồng với luật sư. Vì vậy, cần nghiên cứu phát triển đội ngũ trợ giúp viên là nguồn của luật sư công; cho phép trợ giúp viên pháp lý được chuyển đổi thành luật sư khi nghỉ hưu hoặc không còn là trợ giúp viên pháp lý. Với các ý kiến đề xuất mở rộng phạm vi, lĩnh vực trợ giúp pháp lý, đối tượng được TGPL… sẽ nghiên cứu, đánh giá trong quá trình sửa đổi Luật TGPL và các văn bản có liên quan trong thời gian tới.

Đ.B