Hoàn thiện pháp luật để đấu tranh hiệu quả tội phạm mua bán người

Tội phạm mua bán người được xem là một trong 4 loại tội phạm có tổ chức nguy hiểm nhất nằm trong chương trình phòng, chống tội phạm toàn cầu. Tại Việt Nam, Luật Phòng, chống mua bán người được ban hành từ năm 2011 và hiện đang được Quốc hội khóa XV lấy ý kiến sửa đổi, bổ sung tại Kỳ họp thứ 8.

Tại Hội nghị lấy ý kiến về dự thảo Luật Phòng, chống mua bán người vừa được Công an tỉnh tổ chức, một số đại biểu đã thẳng thắn đóng góp ý kiến đối với dự thảo luật để nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác đấu tranh với loại tội phạm này.

Ông Dương Quốc Thái, Phó trưởng Phòng phụ trách Phòng Thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử sơ thẩm án hình sự (Phòng 1), Viện KSND tỉnh:

- Dự thảo Luật Phòng, chống mua bán người (sửa đổi) có nhiều nội dung khá toàn diện, chặt chẽ, sửa đổi, bổ sung nhiều quy định cụ thể của hoạt động phòng, chống mua bán người. Đối với Hậu Giang, qua công tác kiểm sát, từ năm 2022 đến nay, cơ quan công an đã khởi tố 3 vụ/3 bị can về tội mua bán người theo Điều 150, Bộ luật Hình sự, với 9 bị hại.

Hầu hết các bị hại có điều kiện kinh tế khó khăn, học vấn thấp. Các đối tượng phạm tội chủ yếu là người ngoài tỉnh, sử dụng mạng viễn thông, mạng xã hội, để đưa ra thông tin việc nhẹ, lương cao nhằm dẫn dụ các bị hại và bán những người này cho các tổ chức hoạt động phi pháp.

Về nội dung dự thảo, cơ bản đồng tình cao với các điều, khoản, nhưng tôi đề xuất Điều 2 dự thảo về giải thích từ ngữ, cần bổ sung hành vi “ép người khác kết hôn” vào giải thích từ ngữ, bởi về bản chất, hành vi này được xem là hành vi mua bán người, nên cần thiết điều chỉnh, bổ sung vào dự thảo luật. Mặt khác, tại khoản 2, Điều 2, đề nghị bổ sung về độ tuổi của nạn nhân để tương thích với Điều 151, Bộ luật Hình sự về tội mua bán người dưới 16 tuổi và Luật Trẻ em.

Tại Điều 27 quy định về tiếp nhận, xác minh người đến trình báo là nạn nhân, có thể thay đổi thời gian 3 ngày thành 24 giờ trong việc xác minh thông tin ban đầu, đảm bảo kịp thời trong hỗ trợ đối với nạn nhân. Tôi cũng đề xuất dự thảo cần bổ sung thêm điều luật quy định về bảo mật, bí mật thông tin về cá nhân tham gia phòng, chống mua bán người và hỗ trợ nạn nhân, để những người làm nhiệm vụ này an tâm công tác, tích cực tham gia phòng, chống tội phạm.

Ông Huỳnh Ngọc Trương, Phó Chủ tịch UBND thị xã Long Mỹ:

- Mua bán người là tội phạm xâm phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm, tự do của con người, khi một người trở thành nạn nhân của mua bán người, Nhà nước có trách nhiệm can thiệp, bảo vệ và hỗ trợ. Đối với dự thảo luật, tôi cho rằng cần bổ sung nguyên tắc bảo đảm bình đẳng giới và lấy nạn nhân làm trung tâm.

Hiện nay, Luật Phòng, chống mua bán người hiện hành đã thể hiện một số nguyên tắc về giới và bình đẳng giới tại Điều 4, Điều 5, Điều 7… Tuy nhiên, đây vẫn là những quy định trung tính về giới, chưa thể hiện rõ nguyên tắc bảo đảm bình đẳng giới trong phòng, chống mua bán người.

Các kết quả nghiên cứu cho thấy, mua bán người được xem là một dạng bạo lực trên cơ sở giới; hành vi mua bán phụ nữ, trẻ em gái là hành vi bạo lực trên cơ sở giới, ở đó quyền lực giới bị lạm dụng, gây thiệt hại tới phụ nữ và trẻ em gái. Ngoài ra, phụ nữ và trẻ em gái dễ bị tổn thương hơn trước nạn mua bán người vì mục đích bóc lột tình dục, trong khi nam giới và trẻ em trai là mục tiêu của những kẻ mua bán người nhằm mục đích bóc lột sức lao động hoặc các hoạt động tội phạm.

Những tổn thương giữa nạn nhân nam và nạn nhân nữ cũng tương đối khác nhau về mức độ trầm trọng. Do đó, cần bổ sung nguyên tắc đảm bảo bình đẳng giới và cách tiếp cận lấy nạn nhân làm trung tâm trong công tác phòng, chống mua bán người tại Điều 4 dự thảo luật. Đây là nguyên tắc bao trùm, định hướng toàn bộ công tác phòng, chống mua bán người.   

Về tiêu chí xác định nạn nhân mua bán người, luật hiện hành chưa có quy định cụ thể về tiêu chí xác định nạn nhân bị mua bán, chưa có các quy định cụ thể về tiêu chí giấy tờ, tài liệu và tiêu chí thực tế để xác định một người bị mua bán. Thực tế cho thấy, một số rào cản trong xác minh, xác định nạn nhân, như nạn nhân mất giấy tờ tùy thân, học vấn thấp, là người dân tộc thiểu số, không biết tiếng Kinh, bị mua bán từ nhỏ nên không nhớ địa chỉ, người thân… nạn nhân từ chối hỗ trợ do không muốn nói ra câu chuyện của mình vì sợ bị kỳ thị.

Do đó, cần thiết bổ sung quy định về tiêu chí xác minh, xác định nạn nhân mua bán người theo hướng không gây tổn hại cho nạn nhân, không làm trầm trọng thêm những tổn thương mà nạn nhân đã trải qua trong quá trình bị mua bán.

Thượng tá Lê Quốc Hội, Chánh Văn phòng Cơ quan cảnh sát điều tra, Công an tỉnh:

 - Về hành vi bị cấm, khoản 2, Điều 3 dự thảo đã bổ sung quy định cấm mua bán bào thai, thỏa thuận mua bán người từ khi đang còn là bào thai, đây là điểm mới của dự thảo so với các quy định hiện hành. Tuy nhiên, việc quy định hành vi bị cấm phải kèm theo chế tài xử lý. Hiện tại, Bộ luật Hình sự chỉ dừng lại ở các tội danh mang thai hộ, chiếm đoạt mô, tạng… nhưng chưa có chế tài đối với hành vi mua bán bào thai. Do đó, khi được đưa vào luật, cần sửa đổi, bổ sung các luật khác có liên quan nhằm đảm bảo tính đồng bộ và hiệu quả thực thi.

Bên cạnh đó, hiện nay, dự thảo đã bỏ Điều 59 quy định về trách nhiệm của viện kiểm sát và tòa án nhân dân so với luật hiện hành. Tuy nhiên, trong dự thảo có một số nội dung như Điều 33 về thẩm quyền cấp giấy tờ, tài liệu xác định nạn nhân mua bán người vẫn quy định trách nhiệm của viện kiểm sát, tòa án, nhưng dự thảo hiện tại không đề cập về phạm vi trách nhiệm của viện kiểm sát và tòa án.

 Hiện Viện KSND tối cao là cơ quan duy nhất thực hiện nhiệm vụ tương trợ tư pháp, mà trong tương trợ tư pháp đối với phòng, chống mua bán người thì chủ yếu liên quan đến nước ngoài. Do đó, các thủ tục tương trợ tư pháp đều được chuyển đến Viện KSND tối cao, nên tôi đề xuất bổ sung thêm nội dung quy định về trách nhiệm của viện kiểm sát, tòa án vào dự thảo.

B.B ghi nhận