Khi nào pháp nhân thương mại bị xử lý trách nhiệm hình sự ?

Theo Bộ luật Hình sự, pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự thuộc 3 nhóm tội phạm là xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, tội phạm về môi trường và các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng.

Lực lượng quản lý thị trường kiểm tra hành chính tại một doanh nghiệp.

Theo các quy định pháp luật hiện hành, pháp nhân thương mại là pháp nhân có mục tiêu chính là tìm kiếm lợi nhuận và lợi nhuận được chia cho các thành viên, pháp nhân thương mại gồm doanh nghiệp và các tổ chức kinh tế khác. Việc xử lý trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại được xem là điểm mới, nổi bật của Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), so với các bộ luật hình sự trước đây, qua đó thể hiện tính nghiêm minh và răn đe của pháp luật.

Trên địa bàn Hậu Giang, trong những năm qua, chưa có pháp nhân thương mại nào phải chịu trách nhiệm hình sự, nhưng trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, đã có nhiều đơn vị phải chịu xử phạt vi phạm hành chính nghiêm khắc vì vi phạm pháp luật. Điển hình như vào tháng 7-2024, Chủ tịch UBND tỉnh đã ban hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với Công ty TNHH T.D, tọa lạc thành phố Vị thanh với tổng số tiền phạt là 380 triệu đồng và buộc tiêu hủy toàn bộ hàng hóa thành phẩm, nguyên liệu.

Trước đó, qua kiểm tra hành chính, cơ quan quản lý thị trường tỉnh phát hiện Công ty T.D có hành vi sử dụng nguyên liệu không rõ nguồn gốc, xuất xứ để sản xuất thực phẩm; sử dụng người trực tiếp sản xuất, kinh doanh thực phẩm không có giấy xác nhận tập huấn kiến thức an toàn về thực phẩm; giới thiệu sản phẩm và bán hàng trực tuyến nhưng chưa thông báo với các cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền theo quy định.

Theo ông Phạm Hoàng Lâm, Phó Chánh án Tòa án nhân dân tỉnh, trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, không phải pháp nhân thương mại nào cũng tuân thủ, chấp hành tốt các quy định pháp luật, một số pháp nhân vì lợi ích đã gây ra những hậu quả xấu. Để ngăn chặn tình trạng pháp nhân vi phạm pháp luật, Nhà nước sử dụng nhiều biện pháp như tăng cường tuyên truyền, kiểm tra, giám sát, xử lý hành chính và xử lý hình sự...

Hiện nay, theo Điều 76, Bộ luật Hình sự, có 33 tội mà pháp nhân thương mại có thể phải chịu trách nhiệm hình sự thuộc nhóm các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế (22 tội) như trốn thuế, vi phạm về khai thác, bảo vệ rừng, lâm sản...; nhóm tội về môi trường (9 tội) như gây ô nhiễm môi trường, đưa chất thải vào lãnh thổ Việt Nam, hủy hoại rừng... và 2 tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng là tài trợ khủng bố và rửa tiền.

Cũng theo ông Lâm, việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại cần đủ 4 điều kiện gồm: hành vi phạm tội được thực hiện nhân danh pháp nhân; hành vi phạm tội được thực hiện có sự chỉ đạo, điều hành hoặc chấp thuận của pháp nhân; hành vi phạm tội được thực hiện vì lợi ích của pháp nhân; chưa hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự. Do đó, để truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân phải hội tụ đủ 4 điều kiện này.

Về hình phạt đối với pháp nhân thương mại, ông Đồng Việt Phương, Phó Giám đốc Sở Tư pháp, cho hay, theo Điều 33 và Điều 46, Bộ luật Hình sự, có các hình phạt chính đối với pháp nhân thương mại khi bị truy cứu trách nhiệm hình sự là phạt tiền, đình chỉ hoạt động có thời hạn hoặc vĩnh viễn. Ngoài ra, pháp nhân còn có thể phải chịu hình phạt bổ sung gồm: cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định, cấm huy động vốn.

Đồng thời, pháp nhân có thể bị tịch thu vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm; trả lại tài sản, sửa chữa, bồi thường thiệt hại; buộc công khai xin lỗi; buộc phục hồi lại tình trạng ban đầu và khắc phục, ngăn chặn hậu quả tiếp tục xảy ra. Tuy nhiên, cũng theo quy định của pháp luật, việc pháp nhân thương mại chịu trách nhiệm hình sự sẽ không loại trừ trách nhiệm hình sự của cá nhân. Điều này có nghĩa là trong quá trình xử lý trách nhiệm hình sự của pháp nhân thì cần làm rõ tình tiết, hành vi phạm tội của cá nhân hoặc pháp nhân.

Trường hợp pháp nhân ra quyết định hoặc chỉ đạo cá nhân thực hiện hành vi phạm tội thì phải xử lý hình sự đồng thời cả cá nhân và pháp nhân về tội mà họ đã thực hiện.

B.B