Tranh chấp từ đất cấp cho hộ gia đình

Trước khi Luật Đất đai năm 2024 có hiệu lực, pháp luật về đất đai quy định hộ gia đình là một trong những đối tượng được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất… Tuy nhiên, từ thực tế này cũng phát sinh nhiều tranh chấp liên quan.

Phần đất trước đây được cấp cho hộ bà M., nay phát sinh tranh chấp giữa các thành viên trong gia đình.

Đất cấp cho hộ, ai có quyền sử dụng ?

Vừa qua, phản ánh đến Báo Hậu Giang, bà M., ngụ phường III, thành phố Vị Thanh cho biết, năm 1992, bà lập gia đình. Trước khi kết hôn, bà được gia đình hứa cho phần đất làm của hồi môn nhưng chưa làm giấy tờ. Năm 1997, phần đất trên được cấp cho hộ bà M., sau đó, cả gia đình cùng canh tác.

Đến năm 2020, vì nhiều nguyên nhân, bà M. cùng chồng và các con phát sinh tranh chấp. Khi đó, bà M. muốn sử dụng phần đất được cho để thế chấp vay tiền chữa bệnh. Tuy nhiên, chồng bà M. và các con lại cho rằng phần đất này được cấp cho hộ, nên tất cả các thành viên trong gia đình đều có quyền sử dụng đất, chứ không riêng gì bà M.

Tranh cãi trong gia đình gay gắt, dẫn đến việc phải nhờ chính quyền địa phương hòa giải, nhưng kết quả hòa giải cũng không thành, các bên phải nộp đơn nhờ tòa giải quyết. Chia sẻ về vấn đề này, luật sư Phan Văn Hùng, Đoàn luật sư tỉnh, cho biết, theo quy định pháp luật về đất đai trước đây, người sử dụng đất được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất, nhận chuyển quyền sử dụng đất bao gồm hộ gia đình, cá nhân trong nước.

Trong đó, hộ gia đình sử dụng đất là những người có quan hệ hôn nhân, huyết thống, nuôi dưỡng theo quy định của pháp luật về hôn nhân và gia đình, đang sống chung và có quyền sử dụng đất chung tại thời điểm được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất; nhận chuyển quyền sử dụng đất.

Như vậy, theo luật sư Hùng, để được xác định là thành viên hộ gia đình có quyền sử dụng đất thì phải có đầy đủ các yếu tố: Phải là những người có quan hệ hôn nhân (vợ chồng), huyết thống (cha mẹ đẻ với con đẻ....), nuôi dưỡng (cha mẹ nuôi với con nuôi...); đang sống chung tại thời điểm được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất; nhận chuyển quyền sử dụng đất; có quyền sử dụng đất chung tại thời điểm được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất, nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất.

Do đó, những thành viên của hộ gia đình đã chuyển ra sinh sống bên ngoài trước khi được giao đất, những thành viên mới gia nhập hộ gia đình sau khi được giao đất (hoặc con sinh ra sau thời điểm giao đất) đều không có quyền đối với quyền sử dụng đất của hộ. Điều này cũng đồng nghĩa với việc không phải bất cứ ai có tên trong hộ khẩu cũng đều được xác định là thành viên sử dụng đất đối với đất cấp cho hộ gia đình.

Không còn cấp đất cho hộ gia đình

Nhằm khắc phục những hạn chế, tranh chấp phát sinh đối với đất cấp cho hộ gia đình như trường hợp trên, Luật Đất đai năm 2024 đã có một số quy định mới điều chỉnh về vấn đề này. Cụ thể, Điều 4, Luật Đất đai năm 2024 quy định về người sử dụng đất không còn đối tượng là “hộ gia đình”.

Cùng với đó, tại khoản 25, Điều 3 của luật (giải thích từ ngữ) thì hộ gia đình sử dụng đất theo luật mới là những người có quan hệ hôn nhân, huyết thống, nuôi dưỡng theo quy định của pháp luật về hôn nhân và gia đình, đang sống chung và có quyền sử dụng đất chung tại thời điểm được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất, nhận chuyển quyền sử dụng đất trước ngày luật này có hiệu lực thi hành.

Vì vậy, từ ngày 1-8-2024, Luật Đất đai năm 2024 không còn quy định về việc giao đất, cho thuê đất... đối với hộ gia đình. Tuy nhiên, việc bỏ đối tượng sử dụng đất là hộ gia đình đặt ra vấn đề là những hộ gia đình đã được giao đất, cho thuê đất trước đây thì quyền sử dụng đất của họ sẽ ra sao? 

Vấn đề này, theo ông Phạm Mạnh Phương, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường, Luật Đất đai năm 2024 vẫn có quy định điều chỉnh. Cụ thể, theo Điều 259, Luật Đất đai năm 2024, quy định về xử lý quyền sử dụng đất của hộ gia đình có trước ngày Luật Đất đai năm 2024 có hiệu lực thi hành thì được xử lý theo hướng: Hộ gia đình sử dụng đất được xác định theo quy định của pháp luật về đất đai trước ngày 1-8-2024 thì được tham gia quan hệ pháp luật về đất đai với tư cách nhóm người sử dụng đất mà có chung quyền sử dụng đất quy định tại khoản 2, Điều 27.

Đối với hộ gia đình sử dụng đất đã được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất, nhận chuyển quyền sử dụng đất trước ngày 1-8-2024 thì có quyền và nghĩa vụ như quyền và nghĩa vụ của cá nhân sử dụng đất theo quy định của luật mới.

Khi cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện giao đất, cho thuê đất cho hộ gia đình để thực hiện phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư đã được phê duyệt thì phải ghi cụ thể các cá nhân là thành viên hộ gia đình có quyền sử dụng đất vào quyết định giao đất, cho thuê đất. 

Riêng hộ gia đình được Nhà nước giao đất không thu tiền sử dụng đất, giao đất có thu tiền sử dụng đất, cho thuê đất trước ngày 1-8-2024 thì được tiếp tục sử dụng đất trong thời hạn sử dụng đất còn lại. Khi hết thời hạn sử dụng đất thì được gia hạn sử dụng đất theo hình thức giao đất, cho thuê đất cho các cá nhân là thành viên hộ gia đình đó theo quy định.

B.B