Xử lý thế nào khi phát hiện có hành vi lấn đất, chiếm đất ?

Thời gian qua, các tranh chấp liên quan đến đất đai giữa các hộ dân như lấn ranh, lấn đất, chiếm đất là loại tranh chấp phổ biến xảy ra trong đời sống. Các hành vi này không chỉ gây khó khăn cho người có quyền sử dụng đất bị người khác xâm phạm, mà còn ảnh hưởng đến tình làng nghĩa xóm, an ninh trật tự…

Khi phát hiện có hành vi lấn ranh, chiếm đất, người dân có thể gửi đơn yêu cầu UBND cấp xã hòa giải, giải quyết theo quy định pháp luật.

Vừa qua, ông Lê Văn H., ngụ ấp Tân Long, xã Đông Phước A, phát hiện phần đất vườn phía sau nhà mình bị hộ liền kề là ông B. xây hàng rào lưới B40 lấn vào khoảng 1m chiều ngang, kéo dài hơn 20m chiều dài, với tổng diện tích bị lấn khoảng 20m2.

Ban đầu, hai gia đình tự trao đổi để hòa giải, nhưng không tìm được tiếng nói chung.

Sau đó, ông H. đã gửi đơn đến UBND xã yêu cầu hòa giải. Trong quá trình hòa giải, địa chính xã đo đạc lại hiện trạng và xác định có sự sai lệch so với mốc ranh trong hồ sơ địa chính. Tuy nhiên, phía ông B. không đồng ý trả lại phần đất đã lấn. Sau nhiều buổi hòa giải bất thành, ông H. quyết định khởi kiện vụ việc ra Tòa án nhân dân huyện Châu Thành để yêu cầu buộc trả lại đất.

Theo ông Đồng Việt Phương, Phó Giám đốc Sở Tư pháp, hiện nay, Điều 174, Điều 175 Bộ luật Dân sự năm 2015, quy định, người có quyền sử dụng đất có nghĩa vụ tôn trọng ranh giới giữa các bất động sản; ranh giới được xác định theo thỏa thuận của các chủ sở hữu hoặc quyết định của cơ quan có thẩm quyền, được sử dụng không gian và lòng đất theo chiều thẳng đứng và ranh giới trong khuôn viên đất phù hợp với quy hoạch do cơ quan nhà nước đã quy định và không được làm ảnh hưởng đến việc sử dụng đất, không được xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của chủ sở hữu, người có quyền khác đối với tài sản là bất động sản liền kề và chung quanh.

Do đó, quá trình sử dụng đất, các chủ sở hữu đất liền kề có nghĩa vụ tôn trọng ranh giới, trong phạm vi ranh giới, người sử dụng đất chỉ được trồng cây và làm các việc khác theo quy định trong khuôn viên đất thuộc quyền sử dụng của mình và theo ranh giới đã được xác định.

Còn theo luật gia Nguyễn Hoàng Mạnh, Phó Chủ tịch Hội Luật gia tỉnh, khoản 1, Điều 11, Luật Đất đai năm 2024 nghiêm cấm các hành vi lấn đất, chiếm đất, hủy hoại đất. Bên cạnh đó, tại khoản 9, Điều 3, Luật Đất đai năm 2024 cũng đã giải thích rõ về các hành vi trên. Cụ thể, chiếm đất là việc sử dụng đất do Nhà nước đã quản lý mà chưa được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép hoặc sử dụng đất của người sử dụng đất hợp pháp khác mà chưa được người đó cho phép.

Luật gia Nguyễn Hoàng Mạnh phân tích, để chế tài các hành vi lấn đất, chiếm đất, tại Điều 13, Điều 14, Nghị định 123/2024 quy định rất cụ thể số tiền xử phạt, biện pháp khắc phục hậu quả và buộc phải nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi vi phạm vào ngân sách nhà nước.

“Cụ thể, khoản 1, Điều 13 Nghị định 123/2024 quy định, phạt từ 3-5 triệu đồng đối với hành vi lấn đất hoặc chiếm đất do cơ quan, tổ chức của Nhà nước quản lý, được thể hiện trong hồ sơ địa chính thuộc địa giới hành chính của xã hoặc các văn bản giao đất để quản lý với diện tích dưới 0,02ha, mức phạt lên đến 200 triệu đồng đối với diện tích từ 2ha trở lên. Đặc biệt, khoản 5, Điều 13, Nghị định 123/2024 quy định phạt từ 10-500 triệu đồng đối với hành vi sử dụng đất mà Nhà nước đã có quyết định giao đất, cho thuê đất nhưng người được giao đất, cho thuê đất chưa được bàn giao đất trên thực địa”, luật gia Mạnh cho biết. 

Bên cạnh đó, khi xảy ra tranh chấp do hành vi lấn, chiếm đất, người có quyền sử dụng đất bị xâm phạm có thể áp dụng các bước giải quyết theo trình tự, thủ tục pháp luật quy định.

Theo ông Đồng Việt Phương, trước hết, người bị lấn chiếm có quyền yêu cầu được trả lại đất. Hai bên có thể tự thương lượng, hòa giải, nếu không đạt được thỏa thuận thì gửi đơn yêu cầu UBND cấp xã nơi có đất tranh chấp tiến hành hòa giải. Đây là phương thức xử lý đầu tiên được khuyến khích thực hiện theo Điều 235, Luật Đất đai năm 2024.

Trường hợp hòa giải tại cơ sở không thành, các bên có quyền khởi kiện ra Tòa án nhân dân nơi có bất động sản đang tranh chấp. Việc khởi kiện thực hiện theo đúng điều kiện, nội dung, hình thức và trình tự được quy định trong Luật Đất đai năm 2024, Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, và Nghị quyết 04/2017 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao.

B.B