Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn nhằm đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng công tác tự phê bình, phê bình trong Đảng

Trong quá trình xây dưng Đảng và lãnh đạo cách mạng, Đảng ta luôn coi trọng tự phê bình và phê bình. Đảng yêu cầu “Phải làm cho vũ khí tự phê bình và phê bình, nhất là phê bình từ dưới lên, thật sự trở thành vũ khí sắc bén của toàn Đảng, làm cho tự phê bình và phê bình thật sự là một quy luật phát triển của Đảng. Việc đó sẽ có tác dụng to lớn đối với việc củng cố Đảng”.

(Ảnh sưu tầm Internet)

Thông qua tự phê bình và phê bình để chỉ ra những nguyên nhân dẫn tới sai lầm, khuyết điểm và đề ra biện pháp khắc phục, qua đó, giáo dục, rèn luyện nâng cao phẩm chất, năng lực công tác của cán bộ, đảng viên, giúp họ trở thành những cán bộ, đảng viên tốt, đồng thời giúp cho những cán bộ, đảng viên khác tránh những sai lầm, khuyết điểm tương tự. Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Trong công tác, trong tranh đấu, trong huấn luyện, các đảng viên, cán bộ, cần phải luôn luôn tự hỏi mình và tự kiểm điểm mình và đồng chí mình. Luôn luôn dùng và khéo dùng cách phê bình và tự phê bình, thì khuyết điểm nhất định hết dần, ưu điểm nhất định thêm lên và Đảng ta nhất định thắng lợi". Tự phê bình và phê bình là biện pháp tích cực để củng cố và tăng cường đoàn kết thống nhất trong Đảng. Tự phê bình và phê bình là tiêu chí đánh giá một chính đảng, một tổ chức đảng, một cán bộ. Hồ Chí Minh khẳng định: “Một Đảng có gan thừa nhận khuyết điểm của mình, vạch rõ những cái đó, vì đâu mà có khuyết điểm đó, xét rõ hoàn cảnh sinh ra khuyết điểm đó, rồi tìm kiếm mọi cách để sửa chữa khuyết điểm đó. Như thế là một Đảng tiến bộ, mạnh dạn, chắc chắn, chân chính”.

Kinh nghiệm lịch sử của Đảng Cộng sản Việt Nam và phong trào cộng sản thế giới cho thấy, khi Đảng Cộng sản nào xa rời nguyên tắc tự phê bình và phê bình thì sẽ mắc bệnh kiêu ngạo cộng sản, rơi vào các sai lầm tả khuynh hoặc hữu khuynh nguy hiểm. Trong quá trình hoạt động của Đảng ta, nhờ thực hiện nghiêm túc tự phê bình và phê bình, mà Đảng đã sửa chữa kịp thời nhiều sai lầm, khuyết điểm, làm cho Đảng ngày càng lớn mạnh, vượt qua những thử thách quyết liệt, đưa cách mạng nước ta đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác.

Đảng ta yêu cầu các tổ chức của Đảng từ trung ương đến cơ sở và mọi đảng viên phải nghiêm chỉnh tự phê bình và phê bình, cấp trên phải tự phê bình trước cấp dưới và tổ chức tốt việc phê bình từ dưới lên. Tự phê bình và phê bình phải thành thật, thẳng thắn và nhằm mục đích hoàn thành nhiệm vụ, xây dựng tổ chức, giúp đỡ nhau tiến bộ. Đảng nghiêm cấm những hành động trấn áp phê bình, trù dập cá nhân và có thái độ nghiêm khắc đối với bất cứ cán bộ, đảng viên và tổ chức nào phạm các khuyết điểm ấy. Tự phê bình và phê bình được thực hiện bằng lời nói hoặc văn bản trong hội nghị chi bộ, đảng bộ, đại hội đảng các cấp, các đợt sinh hoạt chính trị tập trung, các báo cáo, qua các phương tiện thông tin đại chúng… Đối với tổ chức đảng, cần tập trung tự phê bình và phê bình ba vấn đề: Thứ nhất, nhận thức về chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và việc chấp hành chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Thứ hai, việc chấp hành nguyên tắc tập trung dân chủ của Đảng liên quan đến chỉ đạo tiến hành các mặt công tác của đảng bộ và địa phương. Thứ ba, việc quản lý, giáo dục, rèn luyện đội ngũ cán bộ, đảng viên của đảng bộ, chống quan liêu, tham nhũng, tiêu cực. Đối với đảng viên, cần tập trung tự phê bình và phê bình trên năm nội dung chủ yếu: (1) tư tưởng chính trị và việc chấp hành đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; (2) việc thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao; (3) rèn luyện phẩm chất đạo đức, lối sống, chống quan liêu tham nhũng, tiêu cực; (4) giữ gìn đoàn kết thống nhất trong tập thể tổ chức đảng, giữa Đảng với nhân dân và thái độ phục vụ nhân dân; (5) vận động gia đình gương mẫu chấp hành đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, quy định của cơ quan, địa phương và đơn vị.

Tự phê bình và phê bình phải cứng rắn về nguyên tắc, mềm dẻo và khéo léo về cách thức tiến hành, thể hiện rõ những đặc tính cơ bản của tự phê bình và phê bình của Đảng. Việc khéo léo sử dụng tự phê bình và phê bình sẽ làm tăng chất lượng của nó. Phê bình người nào, khi nào, nói những gì, bằng cách nào, nói đến mức độ nào... phải biết xử thế một cách rất tế nhị, không được làm cho họ khó chịu và nản lòng thì họ mới dễ tiếp thu và sửa chữa khuyết điểm nhanh chóng. Ngược lại, sử dụng không khéo tự phê bình và phê bình thì hiệu quả thu được thấp, thậm chí còn gây tác hại. Nếu né tránh lựa chiều khi tự phê bình và phê bình tác hại sẽ lớn hơn. Hồ Chí Minh đã phê phán những người hay dùng phương pháp hành chính, mệnh lệnh, không biết sử dụng những phương pháp thích hợp để giải quyết công việc. Người đã nói một cách hình ảnh rằng: “... bánh ngọt là một thứ ngon lành, nhưng đem bánh ngọt bắt người ta ăn, nhét vào miệng người ta, thì ai cũng chán!”. Đối với tự phê bình và phê bình lại càng không nên dùng phương pháp hành chính, mệnh lệnh. Nếu cứ dùng phương pháp đó thì tự phê bình và phê bình thường đem lại hiệu quả thấp, nhiều khi còn phản tác dụng.

Trong thực hiện tự phê bình và phê bình hiện nay cần chú ý: Quán triệt rõ mục đích, ý nghĩa của tự phê bình và phê bình trong hoạt động lãnh đạo và xây dựng nội bộ Đảng cho tất cả cán bộ, đảng viên của tổ chức đảng. Cá nhân, tổ chức tự giác, nghiêm túc tự phê bình trước tập thể đảng viên. Hồ Chí Minh yêu cầu. “ phê bình người phải ráo riết, triệt để, thật thà, không nể nang, phê bình mình cũng như không thêm bớt. Phải vạch rõ cả ưu điểm và khuyết điểm. Đồng thời, chớ dùng những lời mỉa mai, chua cay, đâm thọc. Phê bình việc làm, chứ không phải phê bình người”. Tập thể tổ chức đảng tham gia đóng góp ý kiến cho cá nhân và tổ chức, kết luận những ưu điểm và khuyết điểm của đối tượng tự phê bình. Cấp ủy và lãnh đạo cấp trên gợi ý bằng văn bản (hoặc cán bộ xuống dự trực tiếp) cho cấp dưới những vấn đề cần làm rõ trong tự phê bình và phê bình. - Tự phê bình và phê bình từ trên xuống và từ dưới lên trên. Kết hợp chặt chẽ phê bình với tự phê bình, tự phê bình và phê bình với sửa chữa khuyết điểm. Hồ Chí Minh căn dặn: “Những người bị phê bình thì phải vui lòng nhận xét để sửa đổi, không nên vì bị phê bình mà nản chí, hoặc oán ghét". Phê bình phải đúng lúc, đúng chỗ, có cách thích hợp để người dễ tiếp thu, sửa chữa.

Thực trạng thực hiện nguyên tắc tự phê bình và phê bình trong Đảng ta hiện nay.

Đảng ta có truyền thống tự phê bình và phê bình nghiêm túc. Mỗi khi phát hiện có sai lầm, Đảng đều công khai thừa nhận sai lầm và đề ra biện pháp sửa chữa. Trong giai đoạn Đảng lãnh đạo cả nước xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc, Đại hội VI của Đảng đã nghiêm túc tự phê bình những sai lầm, khuyết điểm trong lãnh đạo kinh tế - xã hội và những khuyết điểm trong công tác xây dựng Đảng. Từ sau Đại hội VI, việc tự phê bình và phê bình đã được nhiều cấp ủy, tổ chức đang coi trọng, duy trì đều đặn, thực hiện nghiêm túc và thu được kết quả quan trọng. Hằng năm, các cấp ủy đều tiến hành các đợt tự phê bình và phê bình kết hợp với việc phân loại tổ chức cơ sở đảng và đảng viên, tổng kết cuối năm và xây dựng mục tiêu, phương hướng hoạt động trong thời gian tiếp theo. Trong nhiệm kỳ XI và nhiệm kỳ XII, các cấp ủy, tổ chức đáng ".. đã nghiêm túc chỉ đạo, tổ chức thực hiện tự phê bình và phê bình theo tỉnh thần Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI, khóa XII. Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã gương mẫu, nghiêm túc thực hiện kiểm điểm tự phê bình và phê bình; đồng thời, tập trung lãnh đạo, chỉ đạo, tăng cường kiểm tra, chú trọng gợi ý kiểm điểm đối với những tập thể, cá nhân có biểu hiện vi phạm. Các cấp ủy, tổ chức đáng đã dành thời gian thỏa đáng để kiểm điểm ở cấp mình, trực tiếp dự, chỉ đạo, gợi ý kiểm điểm đối với tập thể, cá nhân thuộc quyền quản lý; coi trọng theo dõi, đôn đốc, kiểm tra việc sửa chữa, khắc phục hạn chế, khuyết điểm sau tự phê bình và phê bình'. Những tiến bộ trong thực hiện nguyên tắc tự phê bình và phê bình đã góp phần đấu tranh ngăn chặn có hiệu quả tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý và người đứng đầu các tổ chức, cơ quan, đơn vị, xây dựng đội ngũ cán bộ có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức trong sáng, có trách nhiệm và động cơ đúng đắn, tiên phong, gương mẫu hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng bên cạnh việc ghi nhận những tiến bộ trong thực hiện nguyên tắc tự phê bình và phê bình, đã đánh giá: “Việc đấu tranh với các biểu hiện lệch lạc về đạo đức, lối sống chưa mạnh mẽ. Tự phê bình và phê bình ở không ít nơi còn hình thức, tình trạng nể nang, né tránh, ngại va chạm còn diễn ra ở nhiều nơi, một bộ phận cán bộ, đảng viên thiếu tự giác nhận khuyết điểm và trách nhiệm của mình đối với nhiệm vụ được giao".

Nhiều trường hợp, phê bình không chỉ rõ địa chỉ của những sai lâm khuyết điểm, không tập trung vào những vấn đề chủ yếu thuộc chức trách, nhiệm vụ, phẩm chất, đạo đức, lối sống, phong cách làm việc mà thường tập trung vào những điểm thứ yếu về cá tỉnh, thói quen. Tình trạng lợi dụng phê bình, biến phê bình thành những cuộc tranh cãi, nặng lời với nhau, vi phạm nhân phẩm và thành cuộc trả thù cá nhân... còn xảy ra ở nhiều nơi. Nguyên nhân là do nguyên tắc tự phê bình và phê bình thực hiện không nghiêm, chưa có cơ chế để bảo vệ người đấu tranh phê bình.

(Ảnh sưu tầm Internet)

Một số biện pháp chủ yếu để thực hiện tốt nguyên tắc tự phê bình và phê bình trong Đảng ở cơ sở hiện nay.

Nâng cao nhận thức về vai trò, tính chất của tự phê bình và phê bình trong Đảng, xác định đúng nội dung, lựa chọn đúng hình thức và phương pháp tự phê bình và phê bình.

Thực hiện nghiêm tự phê bình và phê bình từ Trung ương đến chi bộ, cấp ủy cấp trên chủ động gợi ý kiểm điểm đối với tập thể, cá nhân ở những nơi có vấn đề phức tạp, có biểu hiện suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, coi trọng kiểm tra việc khắc phục hạn chế, khuyết điểm.

Thực hiện nghiêm túc, hiệu quả tự phê bình và phê bình, đánh giá, xếp loại chất lượng tổ chức đảng, đảng viên hằng năm.

Đối với từng đảng viên, cần thực hiện nghiêm túc các quy định về tự phê bình và phê bình, chủ động thực hiện quyền được phê bình và chất vấn trong phạm vi tổ chức về hoạt động của tổ chức đảng và đảng viên ở mọi cấp; khắc phục tâm lý ngại tự phê bình và phê bình, né tránh, lựa chiều khi phê bình người khác, nhất là khi phê bình cán bộ chủ chốt và cán bộ cấp trên.

Cán bộ lãnh đạo phải gương mẫu tự phê bình và tiếp thu phê bình. Cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt nếu có khuyết điểm, sau khi tự phê bình và được cấp dưới phê bình cần định thời gian khắc phục.

Thực hiện nghiêm túc việc tổ chức cho nhân dân phê bìn cán bộ, đảng viên và tổ chức đảng ở cơ sở; kết hợp chặt chẽ phê bình và phê bình trong Đảng với phê bình của nhân dân.

Kết hợp tự phê bình và phê bình với công tác kiểm tra, giám sát, điều tra, xử lý kịp thời, nghiêm minh những cán bộ, đảng viên vi phạm sau khi tự phê bình và phê bình. Đấu tranh kiên quyết, xử lý nghiêm minh những cán bộ, đảng viên có thái độ và hành động không đúng đối với người phê bình thẳng thắn, xử lý kiên quyết, thích đáng những người lợi dụng phê bình để vu khống, xuyên tạc, chia rẽ nội bộ và trả thù cá nhân, lợi dụng phê bình để truyền bá quan điểm sai trái.

Tăng cường sự chỉ đạo, kiểm tra của cấp trên để tự phê bình và phê bình đạt chất lượng, nhất là với những tổ chức cơ sở đảng yếu kém, nội bộ có nhiều vấn đề phức tạp.

“Tự phê bình và phê bình trong Đảng là hoạt động của tổ chức đảng và đảng viên chủ động chỉ ra ưu điểm để phát huy và vạch rõ khuyết điểm để khắc phục, nhằm làm cho đảng viên và tổ chức đảng luôn giữ vai trò người chiến sĩ tiên phong, người lãnh đạo”. Tự phê bình và phê bình có nghĩa là phải trên cơ sở chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, Cương lĩnh, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, trên cơ sở các nguyên tắc tổ chức và sinh hoạt đảng để tự phê bình và phê bình, phải đấu tranh không khoan nhượng với những tư tưởng và hành động sai trái, không chấp nhận tính thụ động, bàng quan với những sai lầm, khuyết điểm của bản thân và của đồng chí mình. Tự phê bình và phê bình ngay khi thấy có những biểu hiện lệch lạc, phải đối chiếu với yêu cầu tư cách, tiêu chuẩn đảng viên, cán bộ và những quy định của Đảng để tự phê bình và phê bình, không đợi đến khi sai lầm, khuyết điểm đã rõ ràng, có bằng chứng pháp lý mới tiến hành tự phê bình và phê bình.

Tự phê bình và phê bình của Đảng phải được thực hiện đúng đắn nghiêm túc, Tự phê bình và phê bình của Đảng nhằm mục đích chính là rèn luyện phẩm chất đạo đức, phong cách công tác, phát triển trí tuệ, nâng cao năng lực của cán bộ, đảng viên... Hồ Chí Minh chỉ rõ: tự phê bình và phê bình “Một mặt là để sửa chữa cho nhau. Một mặt là để khuyến khích nhau, bắt chước nhau". Người dạy “Tự phê bình là thật thà nhận, công khai nhận trước mặt mọi người những khuyết điểm của mình để tìm cách sửa chữa”. Khi " phê bình mình cũng như phê bình người phải ráo riết, triệt để, thật thà, không nê nang, không thêm bớt. Phải vạch rõ cả ưu điểm và khuyết điểm”, phải tôn trọng thực tế khách quan, không vội vàng quy kết cho đồng chí mình.

Tự phê bình và phê bình phải có nội dung, có địa chỉ, phải chỉ ra được đúng, sai, nguyên nhân và cách khắc phục, phải gắn với điều kiện cụ thể của từng tổ chức đảng và từng cán bộ, đảng viên, gắn với việc thực hiện nhiệm vụ chính trị, với chức trách, nhiệm vụ của từng cán bộ, đảng viên.

Tự phê bình và phê bình phải kịp thời tức là phải tự phê bình và phê bình ngay những sai lầm, khuyết điểm của cán bộ, đảng viên và của tổ chức đảng, không để chúng tích tụ lại, trầm trọng thêm, ngăn chặn không để chúng tái diễn ở cán bộ, đảng viên và tổ chức đảng khác./.

VÕ THỊ HỒNG MIL

* Bài viết được đăng phục vụ dự thi Giải Báo chí cấp tỉnh về xây dựng Đảng (Búa liềm vàng) lần thứ III-năm 2024. Tòa soạn không tham gia biên tập, tôn trọng tuyệt đối chính kiến, nội dung, hình ảnh bài viết đã được cơ quan chủ quản thống nhất thông qua.