Ẩm thực vùng đất Vị Thanh - Hỏa Lựu

Buổi đầu lập nghiệp, người Hỏa Lựu - Vị Thanh mang theo “văn hóa ăn”, đặc trưng truyền thống của mỗi dân tộc. Từng lúc, qua giao thoa văn hóa, đã hình thành nên tập quán, sở thích mang nét chung về lương thực, thực phẩm như: ăn cơm gạo với thịt, cá, tôm, rau, củ, quả; dùng rượu, uống trà... Tuy vậy, trong chế biến các món ăn, cũng như về sở thích, cách ăn uống thì vẫn có nét khác nhau.

Lẩu mắm, món ăn từ lâu của người dân vùng đất Vị Thanh - Hỏa Lựu.

Trong bữa ăn, cơm (gạo) bao giờ cũng là lương thực chính. Gạo từ lúa xay ra; lúa thu hoạch từ mùa vụ nhà nông gieo trồng ở địa phương. Tiếp sau hạt gạo, là nguồn thực phẩm dồi dào trên vùng đất Hỏa Lựu - Vị Thanh có nhiều chất dinh dưỡng như: heo, gà, vịt, cá, tôm, lươn, ếch,...

Thời khẩn hoang, nhiều sản vật rừng trên bờ dưới nước như: heo rừng, chồn, rắn, rùa, cua đinh, chim trời, chim nước, kể cả cá sấu,... trở thành thực phẩm thường xuyên có mặt trong bữa ăn, bữa nhậu.

Quanh vườn nhà hay ngoài ruộng, ven rừng là cả một kho tàng rau xanh tự nhiên, hoặc do gia đình vun trồng. Đó là rau choại, rau mác, cù nèo, bồn bồn, lục bình, bồ ngót, rau dền, thuốc dòi, môn nước, rau dệu, rau trai, rau má,... Rau củ vườn nhà trồng thì có: rau thơm, bầu, bí, mướp, dưa, khoai mỡ, khoai môn,... Để có chế biến thành gia vị phù hợp, đã có các loại ớt, chuối (cây, bắp), hành, gừng, tiêu, ngò gai, ngò om.

Có nguồn lương thực thực phẩm dồi dào trong tay, các nhà nội trợ đã khéo léo chế biến qua các phương thức, đơn giản nhất là luộc, nấu, nướng, chiên, kho,… Dần dần, qua bàn tay khéo léo người nội trợ còn chế biến nhiều món khác, bằng các phương thức có tính sáng tạo là chưng, hấp (cách thủy), kho mắm,... Sau này còn chế biến ra món lẩu mắm đặc trưng.

Điểm chung là cả ba dân tộc đều ăn ba bữa mỗi ngày (sáng, trưa, chiều), riêng người Hoa thì buổi sáng ăn cháo. Đối với nhà nông, ngày xưa buổi ăn trưa phục vụ cho lao động buổi đứng. Họ hay ăn cơm với mắm sống, mắm chưng hoặc ăn xôi đậu đường, thay cơm. Buổi sáng thường nấu dư cơm để trưa lúc đói, có thể ăn cơm nguội, hay cơm chiên.

Trải qua thời gian sàng lọc, bữa ăn cơm của người Vị Thanh - Hỏa Lựu thường với các món chủ lực là canh gồm canh rau (ngọt) nấu với cá, món canh chua cá lóc, canh chua lươn nhiều người thích nhất. Sau này, nồi canh chua càng sáng tạo, chế biến đa dạng hơn. Ngoài các món ăn thường ngày, thỉnh thoảng còn có các món đặc biệt, có khi sang trọng hơn như: gà xé phay, thịt heo - tôm kho tàu, cá trê chiên - nước mắm gừng, chả cá thát lát vò viên,... Ngày tết - trên mâm cúng nhứt thiết phải có món thịt kho rệu (kho tàu), ngày giỗ thêm món khổ qua hầm dồn thịt,...

Qua quá trình cộng cư, giao thoa văn hóa, cộng đồng ba dân tộc đã có những sở thích và khẩu vị giống nhau, khác nhau như: Người Việt, người Khmer đều thích ăn cá đồng, mắm đồng và chấm nước mắm; nhưng người Khmer thì thích ăn món mắm đặc trưng: mắm bò-hóc (prahóc) và xiêm lo. Trong khi đó, người Hoa lại không ăn mắm, chấm nước mắm, mà thích ăn cá khô mặn (cá biển muối để lâu ngày) và chấm nước tương (xì dầu). Buổi đầu lập nghiệp, người Hoa thường vun trồng rẫy khoai, củ cải, cải xanh,... nên dần trở thành món rau ăn kèm, người Việt cũng ưa thích.

Qua thời hiện đại, các món ăn được chế biến cầu kỳ hơn, sang trọng hơn. Chỉ khi có đám tiệc mới làm như: Cù lao, lẩu thập cẩm, rồi lẩu Thái, cá hấp, gà nấu la gu, gà nấu cà ri,... Người Hoa thì có lập quán quay heo để cúng kiến trong lễ hội công - nông, gia đình.

Ngoài các bữa cơm, cư dân Hỏa Lựu - Vị Thanh còn bày ra những bữa nhậu, khi hàn huyên với người thân, lối xóm hoặc đãi khách. Đôi khi, đi ruộng về bắt được con rắn, con rùa, vài ba con chuột hay chim, cò,... họ sẵn sàng nấu nướng, chế biến thành món nhậu, rủ rê mọi người đến chung vui. Lắm khi thiếu món, thì người ta cứ bẻ vài trái chuối sống, chấm với cơm mẻ vẫn nhậu chơi vui vẻ.

Từ xa xưa, do nguồn thực phẩm ở vùng Hỏa Lựu - Vị Thanh phong phú, nên đã chế biến ra rất nhiều món ăn vừa ngon vừa giàu chất dinh dưỡng. Người miệt trên tới đây rất đỗi ngạc nhiên, khi thấy cư dân sở tại quen ăn các loại: rắn, rùa, chồn, chim, chuột cũng như rất ưa thích các món mắm sống, mắm kho, mắm chưng hay lẩu mắm.

Đặc biệt, người Hỏa Lựu - Vị Thanh còn thích làm bánh, ăn bánh sau bữa cơm như một kiểu ăn chơi, ăn giặm. Các loại bánh phổ biến như bánh chuối, bánh lọt, bánh đúc, bánh lá,... cùng với các loại chè như chè đậu, chè khoai, thường chế biến phục vụ trong gia đình, nhất là ở các đám tiệc.

Lễ thôi nôi, đầy tháng phải có chè - xôi; đám giỗ phải gói bánh ít, bánh tét; đám cưới thì có mâm bánh quy, bông lan. Mồng năm tháng năm gói bánh ú lá tre, người Khmer đâm cốm dẹp, người Hoa làm bánh thuẫn, bánh bò (ăn với heo quay).

VỊ THANH