Nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị lúa gạo

Những tháng qua, thị trường lúa gạo ở ĐBSCL có nhiều biến động, giá lúa vụ Hè thu và Thu đông 2023 được xem là cao nhất từ trước đến nay. Xuất khẩu có nhiều tín hiệu khởi sắc, nhưng để bền vững thì các chuyên gia trong ngành đề xuất cần phải có nhiều giải pháp.

Giảm thất thoát, nâng chất lượng để tăng thêm lợi nhuận cho người trồng lúa.

Xuất khẩu gạo tăng về lượng và giá trị

Theo ước tính của Bộ Công thương, xuất khẩu gạo trong tháng 10-2023 đạt 700.000 tấn, tương đương 433 triệu USD, đi ngang về lượng và tăng 27% về giá trị so với tháng 10-2022. Ước 10 tháng đầu năm 2023, Việt Nam xuất khẩu trên dưới 7,1 triệu tấn gạo, trị giá gần 4 tỉ USD, tăng 17% về lượng và tăng 35% về giá trị so với cùng kỳ năm 2022.

Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), tính đến ngày 1-11, so với nhóm quốc gia xuất khẩu gạo lớn trên thế giới, gạo Việt Nam đang có mức giá cao nhất. Cụ thể, gạo 5% tấm của Việt Nam có giá 653 USD/tấn, Thái Lan giá 560 USD/tấn và Pakistan giá 563 USD/tấn. Gạo 25% tấm của Việt Nam giao dịch ở mức 638 USD/tấn, Thái Lan giá 520 USD/tấn và Pakistan giá 488 USD/tấn.

Thị trường lúa, gạo đang trải nhiều biến động và trong suốt thời gian qua giá mặt hàng này luôn trong xu hướng tăng. Giá lúa, gạo tăng cao thường do tác động của các bên trong chuỗi cung ứng dẫn đến việc giao hàng của doanh nghiệp gặp không ít khó khăn, vì hợp đồng xuất khẩu có thời gian giao hàng ít nhất từ 1 đến 3 tháng.

Theo ông Đỗ Hà Nam, Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), trước tình hình giá gạo Việt Nam tăng nóng như hiện nay, dẫn đến một số trường hợp doanh nghiệp lỗ nhiều quá đã hủy hợp đồng, nhất là đối với những doanh nghiệp năng lực kinh tế yếu. Đối với những trường hợp là doanh nghiệp lớn đang giao hàng gần xong, để giữ chữ tín với đối tác họ bắt buộc mua giá cao để gom cho đủ hàng hoàn thành hợp đồng. Đây là nguyên nhân chính đẩy giá gạo tăng cao.

“Giá gạo tăng nóng còn do các nhà cung ứng tác động, mỗi khi giá gạo nhích lên một chút thì họ góp phần đẩy giá lên thêm và kết quả là giá gạo Việt Nam đang cao ở mức kỷ lục. Cần nói thêm, doanh nghiệp Việt Nam đã quen ký các hợp đồng giao xa nên bây giờ đa phần lo mua gạo để giao cho đối tác”, ông Đỗ Hà Nam, Phó Chủ tịch VFA, cho hay.

Theo VFA, “giá gạo Việt Nam tăng quá cao chưa hẳn là lợi thế”, vì khi giá cao khách hàng sẽ tìm đến thị trường khác có giá tốt hơn và chất lượng gạo tương đương với gạo Việt Nam, đặc biệt là Thái Lan dẫn đến nguy cơ bị mất thị trường gạo thơm (DT8, OM 5451…) vào tay doanh nghiệp Thái Lan (trước đây, gạo thơm Việt Nam có giá rất cạnh tranh nên dần lấy được nhiều thị trường từ các doanh nghiệp Thái Lan), vì giá gạo nước này đang rất cạnh tranh so với giá gạo thơm Việt Nam.

Cụ thể là các gói thầu của Cơ quan hậu cần quốc gia Indonesia (Bulog), doanh nghiệp Việt Nam hầu như không thắng thầu do giá gạo trong nước đang rất cao và loại gạo Bulog gọi thầu là gạo 5% thường đang khan hiếm.

Dự báo thị trường gạo xuất khẩu trong năm 2024, ông Phạm Quang Diệu, Kinh tế trưởng Công ty AgroMonotor - Công ty nghiên cứu thị trường cho biết, xuất khẩu gạo của Việt Nam năm nay có khả năng đạt 8 triệu tấn, như vậy sang năm 2024 tồn kho sẽ rất mỏng nên các doanh nghiệp phải hết sức thận trọng nếu không sẽ rất rủi ro như năm nay, ký hợp đồng nhiều nhưng không lường được nguồn cung hạn hẹp lúc đó giá bật lên lại gặp khó khăn. Mặt khác, cũng cần lưu ý Ấn Độ có thể quay lại thị trường mặt bằng giá gạo sẽ bị hạ xuống, hiện nay giá gạo Việt Nam quá cao, giá gạo tăng cao nhưng hầu như gạo Việt Nam không bán được, đây cũng là hạn chế làm giảm tính cạnh tranh của gạo Việt Nam so với các nước xuất khẩu gạo khác. Để doanh nghiệp có thể kinh doanh xuất khẩu trong năm 2024 được tốt hơn, doanh nghiệp phải hết sức thận trọng trong quyết định ký hợp đồng giao xa, vì nguồn cung hạn hẹp, cộng với vốn tín dụng khó khăn nếu các ngân hàng có thể thúc đẩy tín dụng cho ngành gạo lúc đó sẽ hỗ trợ cho doanh nghiệp được tốt hơn trong hoạt động kinh doanh xuất khẩu.

“Doanh nghiệp Việt Nam thường ký hợp đồng giao xa thời gian giao hàng từ 1 đến 3 tháng (tùy từng hợp đồng). Ký hợp đồng giao xa cũng là một rủi ro cao, vì vấn đề của doanh nghiệp Việt Nam là thiếu vốn nên họ không thể có một lượng tồn kho đảm bảo, vì thường khi ký hợp đồng xong doanh nghiệp mới triển khai mua thì có nhiều rủi ro. So với doanh nghiệp Thái Lan thì tiếp cận nguồn tín dụng của họ thuận lợi hơn doanh nghiệp Việt Nam rất nhiều và vốn tín dụng chính là một trong những điểm yếu của doanh nghiệp gạo Việt Nam”, ông Diệu cho biết.

Xuất khẩu gạo khởi sắc, giá lúa được nâng cao, nông dân thêm phấn khởi.

Cần giảm thất thoát, nâng chất lượng lúa gạo

Điều kiện khí hậu ĐBSCL rất thuận lợi cho những vụ lúa bội thu, nhưng thời gian gần đây biến đổi khí hậu cũng đã gây không ít khó khăn cho sản xuất lúa ở khu vực và ảnh hưởng đến chất lượng lúa gạo.

Theo thống kê của Liên Hiệp Quốc, sản xuất nông nghiệp tại Việt Nam bị thất thoát từ 14-35%, trong đó ngành lúa gạo thất thoát khoảng 14%/năm. Thất thoát sau thu hoạch xảy ra ở tất cả các khâu nhưng khâu sấy là còn cao nhất, mặc dù số lượng máy sấy đã đáp ứng từ 80-90% nhu cầu, nhưng do phần lớn lò sấy ở Việt Nam chưa tự động hóa và phụ thuộc vào kỹ năng của người vận hành. Nếu người vận hành không có kỹ năng sẽ làm cho nhiệt độ và tốc độ sấy cao làm hạt lúa bị rạn nứt,… ảnh hưởng lớn lợi nhuận của doanh nghiệp.

Theo chuyên gia lĩnh vực công nghệ, để giữ cho chất lượng hạt lúa vẫn tươi mới, thơm ngon không bị mất phẩm chất từ khi thu hoạch đến tay người tiêu dùng không có giải pháp nào ngoài việc áp dụng công nghệ, vì trên thực tế, các yếu tố cấu thành để nâng cao thu nhập của nông dân và doanh nghiệp trong chuỗi lúa gạo không còn nhiều dư địa.

Do đó, để có thể nâng cao giá trị nông sản, tăng lợi nhuận cho các bên trong chuỗi ngành hàng này cần áp dụng công nghệ giảm thất thoát không chỉ về số lượng mà cần giảm thất thoát về chất lượng hạt gạo, cần giảm sử dụng năng lượng điện trong quá trình xay xát, giảm chi phí tiền điện để tăng lợi nhuận là giải pháp được nhiều doanh nghiệp quan tâm đầu tư.

Ông Cao Thành Đạt, Quản lý kinh doanh giải pháp chế biến lúa gạo Buhler Việt Nam cho biết, thị trường lúa gạo trải qua nhiều biến động, đặc biệt đối với thị trường xuất khẩu gạo. Mặc dù lượng và giá trị xuất khẩu gạo tăng so với các năm trước, chi phí nguyên liệu đầu vào cũng tăng cao cùng với áp lực cạnh tranh trên thị trường khiến các nhà cung ứng gạo xuất khẩu, nhà xuất khẩu cần phải hết sức cẩn trọng trong hoạt động sản xuất của mình để đảm bảo lợi nhuận.

Do vậy, một trong những yếu tố quyết định đối với hiệu quả hoạt động, chi phí của nhà sản xuất chính là giảm thất thoát gạo và tối ưu các chi phí trong quá trình chế biến lúa gạo. Với những giải pháp, như rulo cao su cho bóc vỏ tuổi thọ cao, giảm gãy vỡ. Máy xát trắng SmartWhite để giảm gãy gạo, giảm chi phí sản xuất, tiết kiệm năng lượng… có thể giúp các nhà máy chế biến có thể giảm thất thoát và tối ưu chi phí sản xuất.

Theo ông Jens Vinther Jensen, Giám đốc điều hành FFT, sử dụng công nghệ hiện đại sẽ giúp giảm thất thoát chất lượng gạo như sử dụng công nghệ sấy hiện đại và bảo quản trong kho với môi trường được kiểm soát, hệ thống bảo quản thời gian dài sẽ vẫn giữ được chất lượng gạo ở mức tốt nhất. Bên cạnh đó, người tiêu dùng Việt Nam cũng như thế giới quan tâm hiện nay là an toàn thực phẩm, vì vậy kiểm soát toàn chuỗi sản xuất từ cánh đồng tới bàn ăn theo tiêu chuẩn và thực hành nông nghiệp tốt là rất cần thiết và ứng dụng công nghệ nhân tạo để kiểm soát được quy trình sản xuất lúa gạo đang là giải pháp được quan tâm hiện nay...

Bài, ảnh: HOÀI THU